صرف نظر از اینکه بین ایران و ترکیه قرارداد مبادله 1200 کیلو اورانیوم غنی سازی شده در اراضی ترکیه امضا شده، ضمن امیدواریهای موجود در باره حل مشکلات مربوط به برنامه های هسته ای ایران، مسایل مبهمی نیز باقی مانده است.
رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه روز جمعه در سفر خود به یونان گفته بود که سفر خود به ایران را لغو کرده است. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه سبب این را موضع غیر سازنده ایران دانسته بود. لاکن پس از این بیانات وی سفر خود به آذربایجان را لغو کرده و فورا به تهران رفت.
در روز 17 ماه می لولا دا سیلوا رئیس جمهور برزیل، محمود احمدی نژاد رئیس جمهور ایران و رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه قرارداد تبادل اورانیوم امضا کرده اند.
البته که تمامی این اقدامات بدبینیهای موجود علیه ایران در جامعه جهانی را تا حدی کاهش داده و میتواند بهانه ای برای آغاز مذاکرات با غرب در مورد برنامه های هسته ای تهران باشد.
لاکن مسایل مبهم در مورد برنامه های هسته ای ایران - از جمله آزمایشهای قبلی ایران برای تولید سلاح های هسته ای، تداوم غنی سازی اروانیوم و عضویت ایران به پروتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای آژانس بین المللی انرژی هسته ای همچنان باقی خواهد ماند.
ناگفته پیداست که موضع تهران در مدت یک روز تغییر یافته است. موافقت ایران با مبادله اورانیوم بیانگر آن است که این تصمیم فوری در داخل ایران هنوز بطور مفصل مذاکره نشده است. احتمال دارد که در آینده بخاطر اعتراض برخی از جناح های رادیکال این تصمیم عاجل لغو شود.
مثلا، هم اکنون اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد مسئله اعمال تحریمهای جدید علیه ایران را مورد مذاکره قرار داده اند. تداوم این مذاکرات میتواند موجب امتناع ایران از این موضع خود باشد.
در اکتبر سال 2009 محمد البرادعی دبیر کل سابق آژانس بین المللی انرژی هسته ای از ایران خواسته که برای تامین سوخت رآکتور تهران، به مقدار 1200 کیلو اورانیوم 3.5 درصدی خود را به غرب داده و به ازای آن میله سوخت اورانیوم 20 درصدی بگیرد. راکتور تهران با توان 5 مگاوات برای تولید داروهای رادیواکتیو در دهه سال 1960 ساخته شده است.
غرب از این پیشنهاد البرادعی حمایت کرد، لاکن ایران به خاطر عدم اعتماد به غرب از این پیشنهاد تبادل اورانیوم امتناع کرد.
در اکتبر سال 2009 برای تامین سوخت رآکتور تهران تحویل 1200 کیلو اورانیوم 3.5 درصدی به خارج از کشور که معادل 70 درصد از ذخایر 1.5 تنی اورانیوم ایران مورد استقبال غرب بود.
ایران میتوانست 1500 کیلو اورانیوم ضعیف خود را تا بیش از 90 درصد غنی سازی کرده و 1-2 عدد سلاح هسته ای تولید کند. مسئله مبهم اساسی این است که هم اکنون ایران روزانه با غنی سازی 2 کیلو اورانیوم تا 3.5 درصد ، صاحب 2100 کیلو اورانیوم ضعیف است. اگر 1200 کیلو از آنرا به خارج بفرستد، باز هم برای تولید سلاح هسته ای تا حدودی دارای ذخایر اورانیوم خواهد بود.
از سوی دیگر از آغاز سال 2010 ایران برای تامین سوخت راکتور تهران عملیات غنی سازی اورانیوم 20 درصدی را با 100 کیلو اورانیوم 3.5 درصدی آغاز کرده . هم اکنون ایران صاحب 10 کیلو گاز 20 درصدی اورانیوم است.
قرارداد ایران-ترکیه-برزیل در مورد تبادل 1200 کیلو اورانیوم غنی سازی شده 3.5 درصدی در اراضی ترکیه، سرنوشت اورانیوم غنی سازی شده ایران تا 20 درصد را مشخص نکرده است. ایران نیز بطور رسمی بیان نکرده که غنی سازی 20 درصدی اورانیوم در داخل کشور را متوقف خواهد کرد.
از سوی دیگر اردوغان و لولا دا سیلوا در بیانیه مشترک خود با احمدی نژاد بیان کرده اند که ایران حق غنی سازی اورانیوم را دارد. در صورتی که از سال 2006 تابحال در 5 قطعنامه صادر شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد تاکید شده که تهران باید غنی سازی اورانیوم را متوقف کند.
کشورهای غربی همچنین خواستار عضویت ایران در پروتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای آژانس بین المللی انرژی هسته ای هستند. لاکن ایران از این امتناع میکند.
با صرف نظر از عضویت موقتی ترکیه در شورای امنیت سازمان ملل متحد، چگونگی میانجیگری ترکیه بین ایران و غرب نیز مورد توجه بوده است. سطح تبادلات تجاری ایران-برزیل در هر سال 1 میلیارد و ترکیه-ایران هم 2 میلیارد دلار است. ترکیه برای افزایش سطح تبادلات تجاری خود با ایران تلاش میکند. در واقع برزیل نیز بعنوان یکی از 8 کشور مهم اقتصادی جهان، دارای نفوذ ژیوسیاسی بوده و قصد توسعه همکاریهای خود را دارد. به عبارتی انگیزه ترکیه و برزیل بیشتر حول محور سود بیشتر اقتصادی است و از طرفی ایران رقیب ترکیه بعنوان کشوری که خواستار اعمال نفوذ بیشتر در منطقه است و به هر حال منافع دو دولت در اعمال نفوذ در منطقه با همدیگر در تضاد است.
به هر حال موافقت ایران با تبادل سوخت، یک گام امیدوار کننده میتواند تلقی شود. به شرط اینکه تبادل هسته ای آغازگر مذاکرات سازنده ایران و غرب باشد.
