امپراتوری گازی روسیه در غیاب ایران

در حالی که حمیدرضا عراقی معاون وزیر نفت خبر از منتفی شدن راه‌اندازی طرح ذخیره‌سازی گاز شوریجه خراسان داده که به معنی اتکای هرچه بیشتر مناطق شمال‌ شرق ایران به گاز وارداتی از ترکمنستان در زمستان سال جاری است، روسیه با ذخایری کمتر از ایران، امپراتوری گازی خود به شرق و غرب را گسترده‌تر می‌کند.

به گزارش خبرگزاری مهر، عراقی سه‌شنبه هفته پیش درباره مخزن ذخیره شوریجه گفته است که راه‌اندازی این طرح ذخیره‌سازی گاز برای زمستان سال جاری منتفی شده است.

بر اساس آخرین برآورد اداره اطلاعات انرژِی آمریکا، تولید ناخالص گاز ایران در سال ۲۰۱۱ حدود ۲۲۴ میلیارد متر مکعب بود که از این مقدار تنها ۶۷ درصد، یعنی ۱۵۳میلیارد متر مکعب به گاز قابل مصرف تبدیل شده بود. ۱۶ درصد از این حجم گاز ناخالص دوباره به چاه‌های نفتی تزریق شده و تقریبا ۱۷ درصد آن در مشعل‌ها سوخته و به هدر رفته است.

شرکت بریتیش پترولیوم نیز در آخرین گزارش سالانه خود می‌گوید که تولید گاز قابل مصرف در ایران طی سال گذشته ۱۶۰٫۵ میلیارد متر مکعب بوده است.

در جمع‌بندی نهایی تولید روزانه گاز قابل مصرف به همراه گاز تزریقی به چاه‌های نفتی ایران حداکثر ۵۷۰ میلیون متر مکعب است.

این در حالی است که به گزارش خبرگزاری مهر، برآوردهای وزارت نفت حاکی از آن است که برای زمستان سال جاری روزانه بیش از ۷۰۰ میلیون مترمکعب گاز نیاز است.

با توجه به مصرف پایین گاز ایران در ماه‌های گرم سال، ایران می‌توانست مقداری از گاز مازاد خود را به مخازن ذخیره گاز تزریق کند و در فصل زمستان استفاده کند، اما هم‌اکنون تنها مخزن سراجه قم با ظرفیت ۳٫۳ میلیارد متر مکعب که سال گذشته افتتاح شد، قادر به ذخیره گاز است که آن هم کفاف ۵ روز مصرف گاز کشور را می‌دهد.

ایران در سال ۹۰ حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان وارد کرده بود، اما این کشور صادرات گاز به ایران را در سال گذشته به ۴٫۵ میلیارد متر مکعب کاهش داد و این روند همچنان ادامه دارد، در حالی که ایران متعهد به صادرات سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه است.

امپراتوری گازی روسیه

بر خلاف ایران که با در دست داشتن بزرگترین ذخایر گازی جهان به مقدار ۳۳٫۶ تریلیون متر مکعب، گاز مازادی برای صادرات ندارد، روسیه هم‌اکنون در حال گسترش سریع امپراطوری صادرات گازی خود به شرق و غرب است.

بر اساس گزارش بی پی، روسیه در سال گذشته با تولید ۵۹۲٫۳ میلیارد متر مکعب گاز، بعد از آمریکا (با تولید ۶۸۱٫۴ میلیارد متر مکعب) بزرگترین تولیدکننده گاز دنیا بود که از این مقدار بیش از ۱۷۰ میلیارد متر مکعب صادرات گاز داشته است. البته روسیه حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز از قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان نیز خریده و دوباره صادر می‌کند.

روسیه با خرید گاز از این کشورها عملا ابتکار عمل برای حفظ انحصار صادرات گازی به غرب را در دست خود نگه داشته است.

در مجموع دولت مسکو طی سال گذشته حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب گاز از طریق خطوط لوله به کشورهای اروپایی و ۵۶ میلیارد متر مکعب به بلاروس و اوکراین و ارمنستان صادر کرده است. حجم صادرات گاز مایع این کشور نیز ۱۴٫۸ میلیارد متر مکعب بوده که عمدتا به چین، ژاپن و کره جنوبی صادر شده است.

روسیه با صادرات گاز به بیش از ۲۰ کشور عضو اتحادیه اروپا، ۲۵ درصد گاز اتحادیه اروپا را تامین می‌کند. این درحالی است که صادرات گاز روسیه به کشورهای شرق و مرکز اتحادیه اروپا در حال افزایش تدریجی است. به غیر از رومانی که ذخایر گاز خود را دارد، کشورهای اروپای مرکزی به طور متوسط ۷۰ درصد از نیازهای گازی خود را از روسیه تامین می‌کنند.

در همین زمینه اتحادیه اروپا در آخرین گزارش رسمی خود برای ۲۰۱۳، می‌گوید که واردات گاز روسیه در نیمه اول سال مالی جاری نسبت به دورمشابه سال گذشته تا ۱۰ درصد افزایش یافته است.

خطوط لوله روسیه به شرق و غرب

روسیه از طریق خطوط لوله «یامال» و «نورد استریم» (فاز ۱ و ۲) به اتحادیه اروپا و از طریق خط لوله «بلو استریم» به ترکیه گاز صادر می‌کند؛ البته اگر با جزئیات بیشتری خط لوله‌های انتقال گاز روسیه به اروپا را بررسی کنیم، شمار خطوط لوله ریز و درشت حامل گاز روسیه که از خاک بلاروس، اوکراین و خارج از این کشورها می‌گذرد به ۲۲ عدد در قالب ۱۳ پروژه می‌رسد.شرکت گازپروم انحصار صادرات گاز روسیه را در دست دارد.

بر اساس اطلاعاتی که شرکت گازپروم در سایت اینترنتی خود منتشر کرده است، کل ظرفیت انتقال گاز روسیه به اروپا هم‌اکنون افزون بر ۲۵۰ میلیارد متر مکعب در سال است، اما این کشور چند پروژه خط لوله جدید را نیز در دستور کار دارد، از جمله خط لوله جریان جنوبی که قرار است با گذشتن از دریای سیاه، گاز این کشور را به اروپای مرکزی برساند.

همچنین قرار است فاز ۳ و ۴ خط لوله نورد استریم (جریان شمالی) نیز راه‌اندازی شود که در صورت تکمیل این پروژه‌ها، ظرفیت صادرات گاز روسیه به اروپا به بیش از ۳۸۰ میلیارد متر مکعب خواهد رسید.

این کشور همچنین از سال ۲۰۰۷ شروع به طراحی خط لوله از منطقه سیبری به سمت کشورهای آسیای شرقی کرده است که تاکنون ۱۱۸۰ کیلومتر از این پروژه ۱۸۰۰ کیلومتری تکمیل شده است و گاز روسیه را به چین، کره جنوبی و کشورهای حوزه پاسیفیک منتقل خواهد کرد. قرار است فاز اول این پروژه با تکمیل ۱۳۵۰ کیلومتر، سالانه ۵ میلیارد متر مکعب گاز نقل کند و ظرفیت نهایی آن بعد از تکمیل پروژه به ۳۰ میلیارد متر مکعب خواهد رسید.

ذخایر گازی ایران با اینکه حتی بیشتر از روسیه است، نه تنها نتوانسته خط لوله‌ای به اتحادیه اروپا یا کشورهای شرقی داشته باشد، حتی در عمل به تعهدات گازی خود به ترکیه نیز موفق نشده است، به طوری که به جای ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز، طی سال گذشته تنها توانسته است ۷٫۵ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کند.

البته، طی سال‌های اخیر اروپا نیز برای شکستن انحصار گازی روسیه اقداماتی کرده است، از جمله امضای قرارداد ساخت خط لوله «ترانس آدریاتیک» که به خط لوله «تاناپ» ترکیه وصل خواهد شد و قرار است گاز حوزه خزر و خاورمیانه را منتقل کند. ایران از این پروژه نیز به خاطر تحریم‌ها کنار گذاشته شده است.

همچنین در نقاط مختلف اروپا ترمینال‌های گاز مایع ساخته شده است تا گاز مایع کشورهای خاورمیانه و آفریقا را دریافت و بعد از تبدیل دوباره به گاز طبیعی به شبکه گاز اروپا وصل کند.

برخی از این ترمینال‌ها در کشورهایی مانند لیتوانی و لهستان هم‌اکنون مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند، اما تمام پروژه‌های تولید گاز مایع (ال ان جی) ایران چندین سال است که به خاطر تحریم‌ها تعلیق شده‌اند و عملا ایران از این فرصت هم نمی‌تواند استفاده کند.

این در حالی است که سومین دارنده بزرگ ذخایر گازی جهان، قطر، که شریک گازی ایران در پارس جنوبی است، هم‌اکنون سالانه علاوه بر صادرات ۱۹٫۲ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی، با صادرات ۱۰۵٫۴ میلیارد متر مکعب گاز مایع، بزرگترین صادرکننده «ال ان جی» در جهان است.

بر اساس گزارش بی پی، قطر سالانه بیش از ۳۱ میلیارد متر مکعب گاز مایع به اروپا صادر می‌کند و ۶۶ میلیارد متر مکعب نیز به کشورهای آسیای شرقی ارسال می‌شود.

در سال گذشته حجم صادرات گاز طبیعی و مایع در جهان روی هم‌رفته به ۱۰۳۳ میلیارد متر مکعب رسید، در حالی که ایران با داشتن ۱۸ درصد از کل ذخایر گازی جهان زمستان سال جاری را با امید به گاز ترکمنستان به سر خواهد کرد.

ادامه سایه احمدی نژاد: ورشکستگی شرکت گاز ایران

۱۳۷-مین بند از گزارش ۱۴۰ بندی محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق ایران از عملکرد هشت سال دولت تحت رهبری اش که آن را چندین برابر دولتهای ۲۷ سال گذشته نامیده بود: "۶٫۸ برابر شدن سرمایه گذاریهای صنعتی درمقایسه با هشت سال قبل از ریاست جمهوری وی".

بندها و آمارهایی که تکذیب پیاپی دولت حسن روحانی -جایگزین وی- را در پی داشت. مانند ادعای برابری رشد اقتصادی دوران هشت ساله احمدی نژاد با دولت قبل وی که متوسط رشد ۵٫۷ درصدی داشت، اما مرکز آمار ایران اخیرا این رقم را کمتر از ۳٫۵ درصد اعلام کرد در حالی که رشد اقتصادی ایران برای سال گذشته خورشیدی منفی ۵٫۴ درصد اعلام شد و برای سال جاری انتظار می رود که منفی ۱٫۶ درصد باشد.

مرکز پژوهش های مجلس می گوید که دولت احمدی نژاد برای هر یک درصد رشد اقتصادی حدود ۲۳ میلیارد دلار هزینه کرده که پنج برابر هزینه ای است که در هشت سال ماقبل برای هر یک درصد رشد اقتصادی انجام شده است.

احمدی نژاد که تجربه ریاست بر شهرداری تهران، پایتخت ایران را نیز در پرونده خود دارد، شاید در دوران ریاست جمهوری خود اقداماتی رو به پیشرفت انجام داده باشد، اما نتیجه کار نشان می دهد که وی این تجربه قرنها را به یقین فراموش کرده بود که مباهات بر هزینه کل خزانه شهرداری برای ساختن "پلی طویل که از عرض رودخانه تا فرسنگها فراتر رود"، نه تنها بیانگر توسعه و آبادی نیست، بلکه صرفا "هیاهویی بسیار برای هیچ" است*.

در موضوع بخصوص پروژه های صنعت گاز، دولت احمدی نژاد می گوید که تنها در دور دوم ریاست جمهوری وی، ۴۶ میلیارد دلار در توسعه بزرگترین میدان گازی ایران، پارس جنوبی سرمایه گذاری شده است، اما آمارهای رسمی نشان می دهد که در این مدت هیچ فاز جدیدی به بهره برداری نرسیده و تا پایان سال آینده خورشیدی نیز به بهره برداری نخواهد رسید.

در تازه ترین گزارش از وضعیت اقتصادی که در دوره احمدی نژاد سقوط ۳٫۵ برابری ارزش پول ملی را تجربه کرد، حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، ۲۵ آبان ماه اعلام کرد که "شرکت ملی گاز ایران ورشکسته شده است".

اعلام ورشکستگی شرکت گاز توسط عراقی البته بصورت مستقیم ربطی به تحریمهای غرب ندارد و حاصل تصمیمی است که دولت احمدی نژاد برای "ادامه طرح هدفمندی یارانه ها به هر بهایی که باشد" اتخاد کرد.

بر اساس طرح هدفمندی یارانه ها که از ۲۸ آذرماه سال ۸۹ به اجرا گذاشته شد، در ازای آزاد کردن نسبی قیمت کالاها و حاملهای انرژی، ماهانه ۴۵ هزار تومان به حساب بانکی هر شهروند ایرانی واریز می شود که برابر با ۵۰ درصد از منابع مالی حاصل از آزاد کردن قیمتها ارزیابی شده بود.

از منابع مالی حاصل از آزاد کردن قیمتها قرار بود ۲۰ درصد به بخش صنعت اختصاص داده شود، موضوعی که نه تنها تحقق نیافت، بلکه بخاطر کسری بودجه پرداختهای نقدی یارانه ها، هم سهم صنعت به حساب بانکی مردم واریز شد، و هم دولت علاوه بر استقراض دهها میلیارد تومان از بانک مرکزی، بخش زیادی از پرداخت های نقدی را از شرکت های آب و فاضلاب و گاز تامین کرد.

خبرگزاری مهر با بازتاب سخنان عراقی نوشته است بر اساس "شواهد و قرائن" شرکت ملی گاز ایران "نزدیک به ده هزار میلیارد تومان" بدهی دارد.

ایران سالانه ۱۵۳ میلیارد متر مکعب تولید گاز طبیعی دارد که به همین مقدار نیز به مشتریان خانگی و صنعتی خود در داخل کشور گاز می فروشد.

بیژن نامدار زنگنه نیز 5 آبان ماه اعلام کرد که "طبق قانون بودجه (سال ۹۲) باید ۲۷ هزار میلیارد تومان از محل منابع وزارت نفت بابت پرداخت یارانه نقدی برداشت می شد اما کشش این مقدار را نداشتیم که منجر به متلاشی شدن شرکت ملی گاز شد".

رئيس ديوان محاسبات کشور در شهريور ۱۳۹۰ گفته بود از زمان آغاز طرح هدفمند کردن يارانه ها تا مردادماه سال ۱۳۹۰ دولت دهم ۱۴ هزار ميليارد و ۸۰۰ ميليون تومان از حساب بانک مرکزی، درآمدهای نفتی و بودجه عمومی کشور برای پرداخت يارانه نقدی هزينه کرد، موضوعی که کماکان تا پایان دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد ادامه داشت و آقای زنگنه می گوید که چاره ای نیست و امسال نیز از منابع صنعت نفت برای جبران کسری پرداختهای یارانه ای باید استفاده شود.

دولت ماهانه بالغ بر ۳۵۰۰ میلیارد تومان یارانه نقدی به مردم پرداخت می کند.

دامنه تخریب تصمیمات اقتصادی دولت احمدی نژاد که نیمی از درآمدهای صادرات نفتی کل تاریخ صنعت نفت 104 ساله ایران را (مبلغی نزدیک به ۶۰۰ میلیارد دلار) کسب کرد به دوره هشت ساله ریاست جمهوری وی محدود نمانده است. اسحاق جهانگيری، معاون اول حسن روحانی و محمدباقر نوبخت، معاون برنامه ريزی و نظارت راهبردی رييس جمهوری می گویند که کسری بودجه سال جاری دولت بيش از ۷۰ هزار ميليارد تومان ارزيابی می شود.

کل تولید ناخالص ملی ایران "به قیمت جاری" حدود ۵۰۰ میلیارد دلار است.

* اشاره به گفته شکسپیر در کمدی "هیاهوی بسیار برای هیچ" : "چه نیازی است که طول پل بیشتر از عرض رود باشد؟".

نگاهی به تولید و صادرات محصولات نفتی ایران

در حالی که صادرات نفت خام ایران از سال ۲۰۱۱ تا کنون از ۲٫۲ میلیون بشکه در روز به حدود یک میلیون بشکه سقوط کرده، آمارها و اظهارات رسمی مقام‌های ایرانی حاکی است که صادرات میعانات گازی و محصولات نفتی ایران نیز دست کمی از وضعیت نفت خام ندارد.

زمانی رئیس جمهوری وقت ایران، محمود احمدی‌نژاد از برنامه دولت برای قطع کامل خام فروشی نفت و تبدیل آن به محصولاتی با ارزش افزوده برای صادرات خبر داده بود، موضوعی که آمارها نه تنها از موفقیت این برنامه خبر نمی‌دهند، بلکه صادرات محصولات نفتی ایران نیز، اعم از گاز مایع، نفت کوره، گازوئیل، نفت سفید و نفتا به شدت کاهش یافته است.

بنا بر آمار رسمی، ظرفیت تولید این پنج محصول نفتی در ایران تا ماه آوریل نزدیک به ۲۶۰ میلیون لیتر در روز بود که هم‌اکنون این رقم به بالای ۲۶۴ میلیون لیتر در روز رسیده است.

بر اساس آخرین گزارش سالانه اوپک، ایران در سال گذشته کلا روزانه یک میلیون و ۶۸۱ هزار بشکه پالایش نفت خام داشته است که نسبت به سال قبل آن ۹۳ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.

این در حالی است که طبق آمار رسمی مصرف فرآورده‌های نفتی کشور به شدت افزایش یافته، به عبارتی علت کاهش حجم نفت پالایش شده، افت چشمگیر صادرات محصولات نفتی بوده است.

برای نمونه مصطفی کشکولی مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران ماه گذشته از افزایش ٣٥ درصدی مصرف سوخت مایع (نفت کوره، گازوئیل و نفت سفید) در نیروگاه‌های برقی کشور از ابتدای سال جاری خورشیدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته خبر داد و گفت: «این میزان مصرف سوخت مایع در مقایسه با دوره زمانی مشابه سال گذشته ٣,٣ میلیارد لیتر افزایش یافته است و به ١٢,٥ میلیارد لیتر رسیده است.»

آخرین گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا که ۲۸ مارس منتشر شد می‌گوید که کل صادرات نفت کوره، نفت سفید، نفتا، گازوئیل و گاز مایع از نوع «ال پی جی» ایران در سال ۲۰۱۱ روزانه ۳۲۰ هزار بشکه در روز بوده است، اما گزارشی درباره آمار سال گذشته و وضعیت کنونی صادرات این محصولات نفتی ایران نداده است.

گاز مایع (ال پی جی)

در سال‌های گذشته یکی از محصولات پردرآمد ایران برای صادرات، گاز مایع ال پی جی (بوتان و پروپان مایع شده) بود. اما آمارهای گمرکی نشان می‌دهد که طی ۷ ماه اول سال جاری خورشیدی، ایران کلا ۴۹۱ هزار تن پروپان مایع به ارزش ۴۵۵ میلیون دلار صادر کرده که نسبت به دور مشابه سال گذشته ۴۰٫۶۸ درصد کاهش نشان می‌دهد. ایران

همچنین در این مدت ۴۸۳ هزار تن صادرات بوتان به ارزش ۴۳۲ میلیون دلار داشته که نسبت به هفت ماهه اول سال گذشته خورشیدی کاهشی ۲۹٫۶۸ درصدی نشان می‌دهد.

بر اساس گزارش گمرکی، ایران در سال ۹۰ کلا ۲٫۵ میلیون تن صادرات پروپان به ارزش بیش از دو میلیارد دلار و ۱٫۵۷۸ میلیون تن بوتان به ارزش ۱٫۳۲ میلیارد دلار داشت.

صادرات پروپان و بوتان ایران در دوره زمانی مشابه در سال ۹۱ به ترتیب ۴۵٫۱۳ و ۳۴٫۶۷ درصد کاهش یافت.

نفت کوره

نفت کوره بعد از گاز مایع بزرگترین منبع درآمدی ایران از محل فروش فرآورده‌های نفتی است. ایران بعد از تحریم‌های نفتی اروپا و آمریکا در سال ۲۰۱۲، به شدت بر صادرات نفت کوره خود افزود. بر اساس گزارش رویترز در ماه مه، ایران در سه ماهه اول سال جاری میلادی صادرات نفت کوره را نسبت به دور مشابه سال گذشته ۷۹ درصد افزایش داده و به ۲۰۰ هزار بشکه در روز رساند. ایران خصوصا در ماه آوریل، روزانه ۳۰۰ هزار بشکه (معادل ۱٫۱۷ میلیون تن در ماه) صادرات نفت کوره داشته است که نسبت به ماه آوریل سال ۲۰۱۲ بیشتر از ۵ برابر افزایش نشان می دهد.

اما رویترز در گزارشی که ۱۲ نوامبر بر اساس گفته های یک مقام رسمی ایران در شرکت ملی نفت منتشر کرد، می‌گوید که این کشور طی سال جاری بطور متوسط روزانه ۱۳۵ هزار بشکه (۶۰۰ هزار تن در ماه) صادرات نفت کوره داشته بود که از اواخر ماه سپتامبر بخاطر افزایش مصرف نفت کوره در نیروگاههای برقی به یک سوم این حجم کاهش یافته است.

مدیر عامل وقت شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی علیرضا ضیغمی خرداد سال جاری در گفت‌وگو با خبرگزاری مهر گفته بود که ظرفیت تولید روزانه نفت کوره از ۸۴ میلیون لیتر به ۸۰ میلیون لیتر در سال ۹۲ کاهش یافته است که این روند کاهش تا سقف ۶۰ میلیون لیتر در روز ادامه می یابد.

بر اساس آخرین آمار دولتی برای مصرف نفت کوره که دو هفته قبل خبرگزاری تسنیم منتشر کرد، مصرف داخلی نفت کوره به ۴۹ میلیون و ۷۰۰ هزار لیتر در روز رسیده است. در برخی هفته‌های پاییز سال جاری مصرف نفت کوره به بالای ۷۰ میلیون لیتر در روز نیز رسیده است.

نفت سفید

ضیغمی در خرداد ماه درباره تولید نفت سفید در کشور گفت که تولید این محصول از ۲۶ میلیون لیتر به ۱۵ میلیون لیتر درسال جاری کاهش یافته است. آمار رسمی مصرف نفت سفید در هفته گذشته نشان می‌دهد که مصرف داخلی نفت سفید با افزایشی نزدیک به ۵۰ درصدی به روزانه ۱۹ میلیون و ۹۴۳ هزار لیتر رسیده، اما قبل از آن مصرف نفت سفید بطور متوسط روزانه ۱۳ میلیون و ۳۵۷ هزار لیتر بوده است.

گازوئیل

در سخنان ضیغمی، هدف از برنامه ایران برای کاهش تولید نفت کوره و نفت سفید، افزایش تولید گازوئیل در کشور بود. اما آمارها نشان می‌دهد که تولید گازوئیل طی سال جاری حداکثر چهار میلیون لیتر در روز افزایش یافته است. ایران طی سال جاری بطور متوسط روزانه ۹۴ میلیون لیتر گازوئیل تولید کرده و به همین میزان نیز مصرف گازوئیل داشته است.

آمارهای رسمی دو هفته گذشته که خبرگزاری تسنیم منتشر کرد نیز حاکی از مصرف روزانه ۹۹ میلیون و ۵۷ هزار لیتر گازوئیل در همان هفته بود، اما کلا در سال جاری روزانه متوسط مصرف روزانه گازوئیل ایران ۹۳ میلیون و ۱۴۳ هزار لیتر بوده است. به عبارتی ایران در سال جاری عملا گازوئیلی برای صادرات نداشته است.

نفتا

بر اساس اظهارات اردیبهشت ماه ضیغمی که خبرگزاری شانا منتشر کرده است، ایران در سال ۹۰ یک میلیون تن نفتا صادر کرده است، البته آخرین آمارهای سازمان‌های بین‌المللی می‌گویند که ایران در سال ۲۰۱۰ حدود ۸۵۸ هزار تن صادرات نفتا داشته است.

گزارش شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی نیز نفتا را در اقلام صادراتی ایران برای سال ۹۱ قرار داده است، اما فقط نوشته است که ایران در این سال کلا ۸۸۹ هزار تن نفتا، گازوئیل و گوگرد به ارزش تقريبي ۸۲۳ ميليون دلار صادر کرده است. در این سال بر اساس آمارهای رسمی حدود ۵۰۰ هزار تن صادرات گوگرد وجود داشته است. بنابر این صادرات نفتا و گازوئیل ایران در این سال روی همرفته کمتر از ۴۰۰ هزار تن بوده است که با توجه به حجم بسیار کم صادرات گازوئیل، فروش خارجی نفتا بیش از دو برابر کاهش نشان می‌دهد.

میعانات گازی

آمارهای گمرک ایران برای ۷ ماهه اول سال جاری خورشیدی، بیانگر کاهش ۳۰٫۵۶ درصدی صادرات میعانات گازی نسبت به دور مشابه سال گذشته است. ایران در این مدت کلا ۴٫۴۳۳ میلیون تن صادرات میعانات گازی به ارزش ۳٫۹۲۶ میلیارد دلار داشته است که از لحاظ وزنی نیز نشانگر کاهش بیش از ۳۰ درصدی است.

ایران در سال خورشیدی منتهی به مارس ۲۰۱۲ کلا ۱۱٫۳۷۸ میلیون تن صادرات میعانات گازی به ارزش ۱۰ میلیارد و ۱۱۵ میلیون دلار داشت که در سال بعد آن تا ۱۲٫۵ درصد کاهش یافت.

ریاست ایران بر «جی ای سی اف»؛ منطقی و بدون شعار

کشورهای عضو مجمع کشورهای صادرکننده گاز، محمدحسین عادلی نامزد ایران را برای یک دوره دو ساله به ریاست پست دبیرکلی مجمع انتخاب کردند.

ايران از سال 2001 ايده تاسيس "کارتل گازی" يا آنچه که بعضا "اوپک گازی" عنوان می کرد را با کشورهای توليد کننده عمده گاز در منطقه در ميان نهاد و تا سال 2009 ميزبان کنفرانس ها و اجلاس هايی برای راه اندازی اين کارتل شد.

تقسيم بازار، تعيين حجم توليد و قيمت کالا، تضعيف و از بين بردن رقابت و تسلط بر بازار يک کالای خاص از جمله ويژگی هايی است که موجوديت يک کارتل را تعريف میکنند و نمونه بارز آن کارتل "اوپک" است.

تعریف یک کارتل برای بازار گاز، هرگز نمی توانست عملی شود و شعارهای افراطی درباره تشکیل کارتل گازی در راستای استفاده ابزاری از آن توسط کشورهای صادرکننده گاز، هرگز مورد عنایت کشورهایی مانند روسیه و قطر نیست.

کشورهای صادرکننده گاز 21 اکتبر سال 2009، با تغییر نام پیشنهادی ایران، یعنی "کارتل گازی" به "مجمع کشورهای صادر کننده گاز" و اهدافی که دولت احمدی نژاد برای آن تعریف می کرد، نهایتا این مجمع را تشکیل و مقر دبيرخانه این نهاد تازه تاسيس يافته در قطر مستقر شد. همزمان دبير کلی ادواری آن به مدت دو سال به لئونيد بوخانوفسکی، معاون شرکت ترانس استروی روسيه، واگذار شد که البته وی به رغم انتخاب دو ساله، پست خود را برای چهار سال حفظ کرد.

وزيران مجمع کشورهای صادرکننده گاز "جی ای سی اف" طی نشستی در مالابوی گينه استوايی در نوامبر سال گذشته، ايران را به عنوان رييس دوره ای نشست وزرای اين مجمع برای سال 2013 انتخاب کردند. قبل از ایران، روسیه رئیس دوره ای "جی ای سی اف" بود.

منطقی و بدون شعار

اگرچه ایران، بعنوان بزرگترین دارنده ذخایر گازی جهان وزنه بسیار مهم و استراتژیک در آینده بازار گاز جهان دارد، اما شعارهای افراطی دوران احمدی نژاد که بیشتر در راستای استفاده ابزاری از اهرم گاز برای سیاسی کردن بازار انرژی و دستاویزی برای فشار بر کشورهای غربی بود، سخنان حسن روحانی رئیس جمهوری کنونی ایران در اجلاس تهران نشان می دهد که این کشور نگرشی کاملا منطبق بر واقعیات دارد.

مقامات دولت قبلی حتی بعد از نامگذاری رسمی مجمع کشورهای صادرکننده گاز، باز هم از اصطلاح "اوپک گازی" استفاده می کردند.

احمدی نژاد در دومین اجلاس سران " جی ای سی اف" که اول ژوئیه در روسیه برگزار شد، با اشاره به لزوم "تنظیم شرایط و نوع تولید و کنترل بازار کالا" چهار پیشنهاد برای تصویب این مجمع داد، از جمله "قیمت گذاری انواع و اشکال مختلف گاز" و گفت که "عادلانه نیست که خریداران انرژی بیش از صاحبان اصلی آن سود ببرند".

اما آقای روحانی در جمع وزرای نفت کشورهای عضو اظهار امیدواری کرد که "ایران در دوران دبیرکلی خود، برای هماهنگی بیشتر سیاست ها و اهدافی که این مجمع به دنبال آن است، نقش تأثیرگذاری داشته باشد". اهدافی که دقیقا مطابق با اهداف دیگر کشورهای عضو است، یعنی هماهنگی میان اعضا و استفاده از تجارب همدیگر.

وی همچنین گفت که "بی تردید در همه کشورهای صادرکننده گاز، هم منافع مشترک و هم رقابت وجود دارد"، که نشان می دهد ایران واقعیت بازارهای جهانی گاز را نیز به خوبی مد نظر دارد.

وزنه و اهداف "جی ای سی اف"

هم کنون ایران، روسیه، قطر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، الجزیره، نیجریه، عمان، "ترینیداد و توباگو"، قزاقستان، ونزوئلا و امارات متحده عربی عضو این مجمع هستند، نروژ و هلند نیز عضو ناظر هستند.

کشورهای عضو دو سوم کل ذخایر جهانی گاز را در اختیار دارند.

ذخایر گازی کشورهای عضو "جی ای سی اف" بر اساس گزارش سالانه شرکت بریتیش پترولیوم برای سال 2012:

نام کشور	ذخیره گاز (تریلیون متر مکعب)	درصد سهم از کل ذخایر جهانی گاز	تولید (میلیارد متر (مکعب)	مصرف داخلی (میلیارد متر (مکعب)
ایران	33.6	18 درصد	160.5	156.1
روسیه	32.9	17.6 درصد	592.3	416.2
قطر	25.1	13.4 درصد	157	26.2
امارات	6.1	3.3 درصد	51.7	62.9
ونزوئلا	5.6	3 درصد	32.8	34.9
عراق	3.6	1.9 درصد	0.8	-
الجزیره	4.5	2.4 درصد	81.5	30.9
نیجریه	5.2	2.8 درصد	43.2	-
مصر	2	1.1 درصد	60.9	52.6
بولیوی	0.3	0.2 درصد	18.7	-
"ترینیداد و توباگو"	0.4	0.2 درصد	42.2	21.7
عمان	0.9	0.5 درصد	29	-
قزاقستان	1.3	0.7 درصد	19.7	9.5
	جمع: 111.5	جمع:65.1 درصد	جمع: 1290.3	-

کل ذخایر گازی جهان در سال 2012 حدود 187.3 تریلیون متر مکعب، کل تولید و مصرف گاز در جهان نیز به ترتیب 3363.9 و 3314.4 میلیارد مترمکعب بوده است.

با نگاهی به آمار بی پی، کشورهای عضو این مجمع تولید یک سوم گاز در جهان را نیز در اختیار دارند، اگرچه مازاد مصرف داخلی این کشورها کم است. برای نمونه ایران بعنوان بزرگترین دارنده ذخایر گازی، عملا تا مارس 2015 گازی برای صادرات نخواهد داشت، اما وضعیت صادرات روسیه و قطر چشمگیر است.

در سایت رسمی این مجمع هدف از تشکیل آن بدین صورت اعلام شده است که هدف این مجمع حمایت از حق ماکلیت اعضا بر منابع گاز طبیعی خود، توانایی اعضا برای توسعه مستقل طرحها، مدیریت پایدار و کارآمد زیست محیطی برای استخراج منابع گازی در خدمت منافع ملی کشورها است.

درباره تلاش قبلی ایران برای استفاده از این مجمع در راستای ایجاد کارتلی برای کنترل بازار و قیمت گاز، اولا قیمت گاز برخلاف نفت، بیشتر بر پایه قراردادهای بلند مدت بالای 20 سال، انتقال از طریق خطوط لوله به بازارهای محلی و بر اساس قیمت نفت و محصولات نفتی تنظیم می شود و قیمت ثابتی ندارد.

تنها گازی که بیشتر شبیه به نفت از لحاظ شکل، انتقال و بازاریابی لحظه ای است، گاز مایع است. فقط قطر، روسیه و الجزیره در سال گذشته به ترتیب 105.4 میلیارد، 14.8 میلیارد و 15.3 میلیارد متر مکعب صادرات گاز مایع داشته اند. در حالی که کل صادرات گاز مایع دنیا در سال گذشته 328 میلیارد متر مکعب بود.

هم اکنون کمتر از یک سوم گاز صادراتی در جهان از طریق گاز مایع انجام می شود، به عبارتی عمده صادرات گاز بیشتر از طریق خطوط لوله به بازارهای محلی است و بر اساس شرایط بازار، قیمتها نیز فرق می کند. برای نمونه ترکیه گاز ایران را به مراتب گرانتر از روسیه خریداری می کند.

حتی قیمت گاز مایع (ال ان جی) نیز ثابت نیست و برای نمونه قیمت گاز مایع حوزه پاسیفیک با حوزه ژاپن متفاوت است.