۱۳۹۴ خرداد ۶, چهارشنبه

تاثیر تعیین مرز ایران و عمان بر پروژه های انرژی


ایران و عمان نهایتا آبهای مرزی خود را سه شنبه ۲۶ مه تعیین کردند. با مستثنی کردن اختلاف ایران و امارات متحده عربی بر سر سه جزیره تنب کوچک، تنب بزرگ و ابوموسی، آبهای مرزی ایران در خلیج فارس و دریای عمان کاملا مشخص شده است.
قبلا ایران با عربستان نیز در اواخر دهه ۷۰ میلادی مرزهای آبی خود را تعیین کرده بودند و با دیگر کشورهای عربی در آبهای جنوبی ایران اختلافی وجود ندارد.
مرزهای آبی ایران و عمان ۴۵۰ کیلومتر است.
به غیر از موضوع کشتی رانی و احتمال بروز اختلافات ارضی در سالهای پیش رو، مساله تعیین مالکیت منابع انرژی ته دریا میان دو کشور نیز بسیار مهم است. خصوصا اینکه ایران و عمان هم در خلیج فارس و هم دریای عمان مرزهای مشترک دارند.
بر اساس نقشه ای از میادین نفت و گاز ایران که توسط وزارت نفت ایران تهیه شده است، هم اکنون دو کشور در خلیج فارس تنها یک میدان مشترک نفتی-گازی بنام هنگام (یا میدان اخوی) دارند و در دریای عمان ایران هیچ میدان نفت و گازی ندارد.
ایران هم اکنون روزانه ۲۰ هزار بشکه نفت از میدان هنگام برداشت می کند و عمان نیز نصف ایران برداشت دارد. دو کشور بر سر سهم خود از این میدان اختلاف داشتند. از نظر ایران، ۸۰ درصد از این میدان در آبهای ایران قرار دارد.
ارزیابی خود ایران حاکی است که این میدان احتمالا ۷۰۰ میلیون بشکه نفت و ۵۶ میلیارد متر مکعب ذخایر گازی داشته باشد. ایران می خواهد با راه اندازی تاسیساتی روزانه ۲.۲ میلیون متر مکعب جمع آوری گازهای همراه از این میدان را جمع آوری کند. ایران همچنین تاکنون ۴۵۰ میلیون دلار در فاز اول این میدان سرمایه گذاری کرده است و هزینه فاز دوم شامل افزایش تولید نفت به ۳۰ هزار بشکه و جمع آوری گازهای همراه و پالایشگاه شیرین سازی آن، حدود ۸۰۰ میلیون دلار برآورد می شود.
به غیر از این میدان، نکته مهمتر، خود دریای عمان است که تاکنون عملیات اکتشافی چندانی در آن انجام نشده است.
آنگونه که نقشه وزارت نفت ایران نشان می دهد، این کشور هیچ میدانی در دریای عمان نتوانسته است کشف کند.
این کشور تاکنون به غیر از خلیج فارس، در دریای خزر نیز دست به اکتشافاتی زده است که حاصل آن کشف میدان سردار جنگل در دریای خزر است و هدف بعدی خود را انجام عملیات لرزه نگاری و اکتشاف در دریای عمان قرار داده است.
ایران از چند سال پیش با حفر دو چاه پروژه اکتشاف هیدارتهای گازی (gas hydrates) در دریای عمان را آغاز کرده است که یکی از پروژه های تولید منابع غیرمتعارف انرژی وزارت نفت ایران است. نقطه قوت هیدراتهای گازی ظرفیت ذخیره‌سازی بالای آنها می‌باشد، به طوری که هر مترمکعب از هیدرات شامل ۱۸۰ - ۱۶۰ مترمکعب از گاز متان می‌باشد.
بر اساس برآوردهای وزارت نفت، امیدهای زیادی به وجود ذخایر عظیم هیدراتهای گازهای در دریای عمان وجود دارد.
ایران و عمان فعلا یک تفاهمنامه گازی امضا کرده اند که بر اساس آن تا سال ۲۰۱۷ سالانه حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ایران تحویل عمان خواهد شد، اما هنوز درباره ساخت یک خط لوله زیردریایی، همچنین قیمت گاز به تفاهم نرسیده اند.

۱۳۹۴ خرداد ۵, سه‌شنبه

چرا ایران مجبور به افزایش قیمت‌ حامل‌های انرژی است؟


وزارت نفت ایران دوشنبه اعلام کرد که قیمت حامل‌های انرژی از جمله بنزین سوپر، نفت کوره و گاز مایع را افزایش داده است.
دولت همچنین واریز سهمیه بنزین (۶۰ لیتر در هر ماه) را برای خودروهای شخصی متوقف کرده و بدین ترتیب قیمت بنزین معمولی تک‌نرخی شد. دولت قیمت گاز بخش خانگی، تجاری و دولتی را هم روز سه‌شنبه ۱۵ درصد افزایش داد.
با این حساب قیمت بنزین معمولی از لیتری ۱۰۰ تومان در سال ۱۳۸۹، طی چند نوبت به ۱۰۰۰ تومان رسیده است که افزایشی ۱۰ برابری نشان می‌دهد. در مورد دیگر حامل‌های انرژی نیز قیمت‌ها افزایش یافته، اما نه به میزان رشد قیمت بنزین.
با این حال، هنوز قیمت حامل‌های انرژی در کشور نسبت به قیمت‌های جهانی اختلاف چشمگیر دارد، خصوصا به این خاطر که ارزش واحد پول ایران در مقابل دلار نسبت به سال ۱۳۸۹ به کمتر از یک‌سوم رسیده است.
برای ایرانی‌ها که متوسط درآمدشان در مقایسه با ترکیه، اتحادیه اروپا و آمریکا بسیار نازل است و از طرفی با افت ارزش پول و تورم بالا مواجه هستند، افزایش قیمت حامل‌های انرژی دردناک است، اما شواهد حاکی است که دولت چاره‌ای جز افزایش قیمت ندارد.
برای نمونه تابستان سال گذشته علی باباجان معاون نخست‌وزیر ترکیه اعلام کرد که سرانه درآمدها در این کشور به ۱۹ هزار دلار در سال رسیده است که برابر ۶۰ درصد سرانه درآمدها در اروپا است.
این در حالی است که بنا به اعلام مرکز آمار ایران در همان تاریخ (۲۱ تیرماه) متوسط درآمد هر خانوار شهری (نه سرانه درآمد) در ایران به حدود ۲۰ میلیون تومان در سال رسیده است که با احتساب نرخ آزاد دلار به حدود ۶ هزار دلار می‌رسد.
با این حال هزینه‌های دولت ایران از بابت یارانه انرژی بسیار بالا است.
تابستان سال گذشته بیژن نامدار زنگنه،  وزیر نفت، گفت که «هم‌اکنون سالانه بیش از ۹۰ میلیارد دلار در کشور سوخت مصرف می‌شود که ۸۰ میلیارد دلار یارانه به آن تعلق می‌گیرد».
برای کشوری که تولید ناخالص ملی آن حدود ۴۰۰ میلیارد دلار است، این رقم به شدت بالاست.
حسين سجادی شنبه ٢ خردادماه اظهار داشت که قيمت گاز مصرفی  در جهان ۱۲.۵ برابر بیشتر از ایران و قیمت برق ۷ برابر بیشتر از ایران است.
مصرف سرسام‌آور انرژی
بر اساس گزارش‌های رسمی، بخش خانگی ایران سالانه ۹۱ میلیارد متر مکعب گاز و ۷۰ میلیارد کیلووات ساعت برق استفاده می‌کند. به عبارتی حدود ۴۰ درصد از کل گاز تولیدی ایران و یک‌سوم برق تولیدی کشور در منازل مصرف می‌شود. مصرف بنزین و گازوئیل ایران نیز طی سال گذشته روزانه به ترتیب بیش از ۶۹ میلیون و بیش از ۱۰۰ میلیون لیتر بوده است.
در مقام مقایسه، کل مصرف گاز ترکیه (۴۷.۵ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۱۴) حتی به نصف مصرف خانگی گاز ایران نیز نمی‌رسد.
بر اساس گزارش‌های رسمی، مصرف انرژی در ایران طی سال گذشته حدود ۲ میلیارد بشکه معادل نفت خام شده است که یک‌چهارم آن بدون اینکه به دست مصرف کننده ای برسد، هدر می‌رود. بر اساس گزارش بانک جهانی مصرف انرژی در  ۲.۵ برابر بیشتر از ترکیه است.
مصرف انرژی‌های فسیلی ایران در سال ۲۰۱۰ حدود ۱.۶ میلیارد بشکه معادل نفت خام بود و انتظار می‌رود طی سال‌های آینده مصرف انرژی کشور با نرخ ۵.۵ درصدی افزایش یابد.
بهره‌وری پایین  و مصرف بالا
قیمت پایین انرژی در ایران، باعث پایین بودن بهره‌وری و بالا بودن شدت مصرف انرژی شده است. برای نمونه بیش از ۸۰ درصد برق کشور از نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود که راندمان آنها به‌طور متوسط تنها ۳۷ درصد است. از طرفی بنا به آمار رسمی، حدود ۱۴ درصد از برق تولیدی کشور بدون اینکه به دست مصرف کننده برسد، در مسیر انتقال هدر می رود.
بنا به آمار سالانه سازمان بهره‌وری انرژی ايران، شدت انرژی در کشور طی سال ۹۱ حدود یک و نیم برابر بیشتر از متوسط جهانی بوده است. این سازمان آمارهای جدید را تاکنون ارائه نکرده است، اما اسفند ماه سال گذشته وزير نيروی ايران اعلام کرد که شدت مصرف انرژی در ايران چهار برابر متوسط جهانی است.
شدت مصرف انرژی عبارتست از مقدار انرژی لازم برای توليد مقدار معينی خدمات يا کالا. اين شاخص به‌صورت سالانه از تقسيم مقدار انرژی مصرفی به توليد ناخالص داخلی به دست می آيد.
با مقایسه آمارهای بانک جهانی از تولید ناخالص داخلی ایران و مصرف انرژی کشور از دهه ۸۰ میلادی، رشد مصرف انرژی کشور به مراتب بیشتر از رشد تولید ناخالص داخلی بوده است.
برای نمونه در اوایل انقلاب حجم مصرف انرژی ۲۰۰ میلیون بشکه معادل نفت خام و تولید ناخالص داخلی ۹۰ میلیارد دلار بود. این در حالی است که مصرف انرژی ایران در سال ۲۰۱۱ به ۱۶۰۰ میلیون بشکه معادل نفت خام و تولید ناخالص داخلی به ۵۲۸ میلیارد دلار رسید.
به‌خاطر تحریم‌های غرب، تولید ناخالص داخلی ایران در سال گذشته به حدود ۴۰۶ میلیارد دلار سقوط کرد، در حالی که مصرف انرژی کشور به بالای ۲۰۰۰ میلیون بشکه معادل نفت خام اوج گرفت. به عبارتی شدت انرژی کشور به شدت اوج گرفت.
تولید گازهای گلخانه‌ای
هزینه مصرف سرسام‌آور انرژی ایران که سهم خود دولت نیز دست کمی از مردم ندارد، نه تنها زیان‌های مستقیم، بلکه هزینه‌های گزاف غیرمستقیم نیز دارد.
برای نمونه ایران، به رغم تولید ناخالص داخلی بسیار اندک، هفتمین کشور تولید‌کننده گازهای گلخانه ای در دنیا است.
بر اساس آخرین گزارش بانک جهانی، ایران در سال ۲۰۱۲ حدود ۶۰۰ میلیون تن دی اکسید کربن تولید کرده است.
آمارهای داخلی ایران نیز موید گزارش بانک جهانی است.
بر اساس گزارش سازمان بهره‌وری انرژی ایران، سهم بخش خانگی از تولید دی اکسید کربن طی همان سال بیش از ۱۲۷ میلیون تن و سهم بخش حمل و نقل ۱۳۰ میلیون تن بوده است. البته سهم نیروگاه‌های برقی ایران نیز بیش از ۱۷۴ میلیون تن معادل ۳۲ درصد از کل تولید دی اکسید کربن کشور بوده است.
در این میان، بر اساس برآورد سازمان بهداشت جهانی ، میزان زیان‌های ناشی از آلودگی هوا در ایران سالانه حدود ۱۶ میلیارد دلار است.
فعلا دولت ایران تصمیم دارد که با صرف ۱۹۲ میلیارد دلار طی ۱۵ سال، شدت مصرف انرژی در کشور را تا ۵۰ درصد کاهش دهد و از این طریق ۱۰۶۵ میلیارد دلار صرفه جویی کند.
 این مقاله به قلم دالغا خاتین اوغلو برای رادیو فردا نوشته شده است
http://www.radiofarda.com/content/f8-iran-and-energy/27037088.html

۱۳۹۴ اردیبهشت ۳۰, چهارشنبه

دوبرابرشدن حجم ذخیره‌سازی گاز ایران


ایران برای سال‌جاری می‌خواهد حجم ذخیره‌سازی را به چهار میلیارد و ٢٠٠ میلیون مترمکعب برساند که بیش از دوبرابر سال گذشته است.
با توجه به اینکه حجم مصارف خانگی گاز در روزهایی از زمستان بیش از شش برابر تابستان است، ذخیره‌سازی گاز در تابستان برای جلوگیری از قطعی گاز در زمستان حیاتی است. بخش خانگی با مصرف سالانه ٩١ میلیارد مترمکعب، ٤٠ درصد از کل گاز تولیدی کشور را مصرف می‌کند. وضعیت حاضر طوری است که در روزهایی از زمستان، مصرف خانگی گاز از کل تولید گاز کشور که ٦٦٠ میلیون مترمکعب در روز است، فراتر می‌رود. ایران دو مخزن ذخیره‌سازی گاز - شوریجه و سراجه- دارد که سال گذشته در زمستان روزانه ٧,٥ میلیون مترمکعب گاز از آنها برداشت کرد. این حجم ١٧ درصد بیشتر از سال ماقبل است، اما کفاف مصارف زمستان را نمی‌دهد.
ایران روزانه نیاز به تحویل ٢٠٠ میلیون مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها و ١٨٠ میلیون مترمکعب تزریق گاز به میادین کهنه نفتی دارد، اما در عمل، سال گذشته روزانه حدود ١٤٠ میلیون مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها داد و بقیه سوخت مصرفی را از طریق گازوئیل و نفت کوره فراهم کرد. حجم تزریق گاز به میادین نفتی برای جلوگیری از شتاب افت تولید نفت نیز ٩١ میلیون مترمکعب در روز بود که علت کار، کمبود گاز در کشور است، اما آنچه جالب‌توجه است، این است که ایران در سال گذشته روزانه صدمیلیون مترمکعب به تولید گاز خود افزود و سال‌جاری نیز به همین میزان افزایش خواهد داد، اما امکان توقف سوزاندن سوخت‌های مایع در نیروگاه‌ها وجود ندارد، چراکه مصرف خانگی کشور در زمستان بالاست و عملا گاز مورد نیاز برای مصارف غیرخانگی بسیار اندک است.
از طرفی ایران در سال‌های پیش‌رو، بر اساس توافقاتی که با پاکستان، عمان و عراق دارد، روزانه ١٢٠ میلیون مترمکعب گاز به این کشورها صادر خواهد کرد. بنابراین، گسترش ظرفیت ذخیره‌سازی گاز برای ایران حیاتی است. منوچهر طاهری، سرپرست شرکت ذخیره‌سازی گاز طبیعی ایران، دوشنبه ٢٨ اردیبهشت به خبرگزاری شانا گفته است امسال ١,٧ میلیارد مترمکعب گاز در مخزن سراجه و ٢.٥ میلیارد مترمکعب نیز در مخزن شوریجه ذخیره می‌شود.
به گفته وی، علاوه بر مخازن شوریجه و سراجه، بررسی‌های مطالعاتی برای ذخیره‌سازی گاز در سه مخزن دیگر از جمله قزل‌تپه، نصرآباد کاشان و یورتشا نیز در دستور کار است. ایران همچنین می‌تواند از مخازن طبیعی ذخیره گاز کشورهای همسایه نیز استفاده کند. برای نمونه آذربایجان دو مخزن ذخیره گاز با حجم پنج میلیارد مترمکعب را داراست. مخزن‌های «قالماز» و «قره‌داغ» هم‌اکنون سالانه تنها سه میلیارد مترمکعب گاز ذخیره می‌کنند و جا برای ذخیره دو میلیارد مترمکعب گاز اضافی وجود دارد.
بیژن نامدارزنگنه، وزیر نفت ایران، سال گذشته در مصاحبه با خبرگزاری ترند گفت که مذاکرات پیرامون استفاده احتمالی ایران از مخازن زیرزمینی گاز آذربایجان انجام می‌شود. تاکنون این مذاکرات به نتیجه‌ای نرسیده است. هم‌اکنون ایران و آذربایجان سالانه حدود ٤٠٠ میلیون مترمکعب سوآپ (معاوضه) گاز انجام می‌دهند، اما امکان افزایش این حجم بنابر محدودیت مصرف گاز در نخجوان وجود ندارد، اما راه‌های دیگری مانند سوآپ گاز میان ایران، آذربایجان و ترکیه وجود دارد.
هر دو کشور آذربایجان و ایران صادرکننده گاز به ترکیه هستند. آنچه مهم است، ذخیره‌سازی گاز برای مصارف زمستانی ایران بسیار اهمیت دارد و بدون آن، امکان صادرات پایدار گاز بدون مواجهه با کمبود داخلی در در زمستان وجود نخواهد داشت. ایران هم‌اکنون روزانه ٦٦٠ میلیون مترمکعب تولید گاز دارد و در سال‌های پیش‌رو این حجم احتمالا به بالای یک میلیارد مترمکعب خواهد رسید که فرصتی بزرگ برای قطع کامل مصرف سوخت‌های مایع در نیروگاه‌ها، تزریق پایدار گاز به میادین نفتی و افزایش صادرات است، اما لازمه آن، گسترش ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در تابستان است.

این مقاله به قلم دالغا خاتین اوغلو بصورت اختصاصی برای روزنامه شرق نوشته شده است.