روشهای جبران گاز مصرفی ایران به رغم رکود در تولید

مهدی فکور مدیر عامل شرکت نفت مناطق مرکزی شنبه 30 فروردین اعلام کرد که شرکت نفت مناطق مرکزی طی سال گذشته خورشیدی توانست با افزایش یک میلیون متر مکعبی نسبت به سال قبل، روزانه 264 میلیون متر مکعب گاز ناخالص تولید کند.

شرکت نفت مناطق مرکزی با در اختیار داشتن 43 میدان گازی و 25 میدان نفتی، بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی در ایران است.

هفته گذشته خبرگزاری مهر نیز گزارش داد که تولید گاز از پارس جنوبی طی سال گذشته به 85 میلیارد متر مکعب (روزانه 233 میلیون متر مکعب گاز ناخالص) رسید. بر اساس گزارشهای رسمی تولید گاز از پارس جنوبی در سال 90 حدود 86 میلیارد متر مکعب بوده است.

میدان گازی پارس جنوبی، تحت نظارت شرکت "نفت و گاز پارس" با 10 فاز افتتاح شده، هم اکنون 38 درصد از کل تولید گاز ناخالص داخلی را انجام می دهد.

با این حساب، مجموع تولید گاز ناخالص طبیعی از مناطق مرکزی و پارس جنوبی روزانه 497 میلیون مکتر مکعب 181.5 میلیارد متر مکعب در سال) بوده است که بیش از 80 درصد تولید گاز ناخالص ایران را شامل می شود.

آنچه که در پرونده این دو شرکت عمده تولید کننده گاز ایران برای سال گذشته خورشیدی دیده می شود، رکود کامل در افزایش تولید گاز از پارس جنوبی و افزایش روزانه تنها 1 میلیون متر مکعب به تولید ناخالص گاز کشور است.

تولید و مصرف داخلی

گاز طبیعی تامین کننده 59 درصد از کل نیازهای انرژی ایران است.

بر اساس گزارش ماه گذشته اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید گاز ناخالص ایران (با احتساب گاز همراه تولیدی از چاههای نفتی) در سال گذشته میلادی 224 میلیارد متر مکعب بوده که 67 درصد آن، یعنی 153 میلیارد متر مکعب تبدیل به گاز خشک (گاز قابل استفاده در خانه ها و صنایع) شده است و همگی آن به مصرف داخلی رسیده است.

بر اساس این گزارش مصرف گاز ایران در طی سال 2012 نسبت به سال قبل آن 6 درصد افزایش یافته و به رقم 153 میلیارد متر مکعب رسیده، دقیقا برابر با تولید گاز طبیعی قابل استفاده در ایران.

گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا می گوید که ایران در سال 2011 حدود 12.6 درصد از گاز ناخالص تولید شده را که روزانه 77.5 میلیون متر مکعب بوده، به چاههای نفتی تزریق کرده است تا مقداری از شتاب افت فشار میادین نفتی بکاهد.

ایران بصورت رسمی در تابستان سال گذشته میزان تزریق روزانه گاز به میادین نفتی را 100 میلیون متر مکعب در روز اعلام کرد، اما با توجه به اوج گرفتن مصرف گاز به بالای 580 میلیون متر مکعب در زمستان (عملا بیشتر از کل تولید گاز ایران) این کشور توان تزریق گاز به میادین نفتی در فصول سرد را نداشته است.

اداره اطلاعات انرژی آمریکا می گوید که سالانه بیش از 17 میلیارد متر مکعب گاز ایران تحت عناوین مختلف مانند سوزانده شدن در مشعلها و تبدیل گاز مرطوب به گاز خشک و غیره به هدر رفته است.

در همین زمینه خبرگزاری فارس طی گزارشی که ماه می سال گذشته منتشر کرد، نوشته است که "براساس ترازنامه هیدروکربوری کشور روزانه حدود 41.5 میلیون متر مکعب گاز|های همراه در بخش تولید نفت و همچنین 9.5 میلیون متر مکعب گاز سبک در پالایشگاههای گازی کشور می سوزد". این رقم کماکان بالای 17 میلیارد متر مکعب است.

علت عدم قطع گاز بخش خانگی

ایران طی سال گذشته واردات گاز از ترکمنستان را نسبت به سال قبل آن تا 60 درصد کاهش داده و از 12 میلیارد متر مکعب به 4 میلیارد رسانده است، در حالی که حجم صادرات گاز ایران به ترکیه کاهش نیافته و در حدود 8.5 میلیارد متر مکعب باقی مانده است.

با چیدن آمار منتشر شده از تداوم حجم صادرات، افت چشمگیر واردات، عدم تغییر تولید، رشد 6 درصدی مصرف گاز در بخش صنعتی و خانگی، عملا تنها دو گزینه می تواند توجیه کننده عدم مشکل تامین گاز مصرفی خانگی سال گذشته در ایران باشد:

- کاهش حجم تزریق گاز به میادین نفتی.

- جایگزین کردن نفت کوره بجای گاز در تامین سوخت برخی نیروگاههای برقی.

جواد اوجی مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران اواخر آذرماه سال گذشته میلادی اعلام کرد که بطور متوسط روزانه 91 میلیون متر مکعب گاز به بخش صنعتی و 19 میلیون متر مکعب نیز به جایگاههای گاز مایع "سی ان جی" اختصاص می یابد.

هم اکنون 50 هزار واحد صنعتی و 67 نیروگاه خوراک سوخت خود را از طریق گاز تامین می|کنند، اما 75 تا 80 درصد گاز مصرف شده کشور توسط بخش خانگی است.

به گزارش خبرگزاری مهر، ایران در زمستان سال گذشته، بخاطر اوج گرفتن مصرف خانگی گاز، تامین گاز 50 نیروگاه حرارتی برق را کاملا قطع کرد و سوخت این نیروگاهها با ارائه روزانه 94 میلیون لیتر گازوئیل و نفت کوره تامین شد.

ایران که در تابستان با اوج گرفتن مصرف برق مواجه است روزانه 220 میلیون متر مکعب گاز به نیروگاهها تحویل می دهد، اما در زمستان با اوجگیری مصرف گاز و کاهش مصرف برق، تحویل گاز به نیروگاهها به روزانه 130 میلیون مترمکعب کاهش می یابد. با اینحال، به گزارش خبرگزاری مهر در آذرماه سال 2012، تامین گاز نیروگاههای برقی ایران به 35 میلیون متر مکعب در روز کاهش یافت.

کاهش تزریق گاز به میادین کهته نفتی که اکثر میادین نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و بطور متوسط سالانه 13 درصد از بهره دهی نفتی خود را از دست می دهند، باعث افت هر چه بیشتر تولید نفت ایران خواهد بود.

جایگزین کردن گازوئیل و نفت کوره با سوخت گاز نیروگاهها نیز باعث ایجاد آلودگی هر چه بیشتر هوای کشور خواهد شد، معضلی که هم اکنون بسیاری از شهرهای بزرگ و صنعتی ایران با آن مواجه هستند.

دامن زدن به ایران هراسی یا نگرانی واقعی از نیروگاه بوشهر

کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس روز گذشته، 25 فروردین ماه اجلاسی در ریاض، پایتخت عربستان برگزار کرده و خواهان بازرسی آژانس جهانی انرژی هسته ای از صدمات احتمالی زلزله به نیروگاه بوشهر شده است. 6 کشور عضو این شورا نگرانی خود را از آسیب احتمالی به نیروگاه بوشهر طی زلزله هفته گذشته اعلام کرده و خواهان پیوستن ایران به کنوانسیون ایمنی هسته ای شده اند.

نگرانیها پیرامون امتناع ایران از پیوستن به کنوانسیون ایمنی هسته ای موضوع جدید نیست، فلورانس مانجان نماینده فرانسه در آژانس جهانی انرژی هسته ای نیز ماه می 2011 در گفتگو با خبرگزاری ترند نگرانی شدید خود را از این موضوع اعلام کرد، اگرچه بگفته وی، ایران خود گزارشهایی درباره فعالیتهای ایمنی سازی در نیروگاه بوشهر گزارشهایی به آژانس تحویل می دهد، اما علی اکبر سلطانیه نماینده ایران در آژانس طی گفتگو با خبرگزاری ترند اعلام کرد که نیروگاه بوشهر کاملا تحت نظارت آژانس است.

البته امتناع ایران از پیوستن به این کنوانسیون که در پی فاجعه هسته ای چرنوبیل در سال 1986 در اوکراین، تصویب شد، به معنی عدم بازدید یازرسان آژانس از نیروگاه بوشهر نیست. آژانس کمتر از سه ماه پیش، یعنی 29 و 30 فوریه سال جاری بازرسیهایی از نیروگاه بوشهر داشته است.

نیروگاه بوشهر که از سال 2011 بصورت آزمایشی به مدار بهره برداری رسیده، تاکنون چندین بار بخاطر مشکلات فنی مانند حادثه شکستن کپسول خنک کننده در رآکتور بوشهر در سال 2011، یا برخی آزمایشهای امنیتی خاموش شده است. فعالیت این رآکتور از اواسط ماه آوریل سال جاری تاکنون بخاطر تعمیر توربین ژانراتور متوقف شده است و در زمان زلزله 6.3 ریشتری در 90 کیلومتری نیروگاه نیز غیر فعال بوده است.

رآکتور نیروگاه بوشهر از نوع "WWER-1000" است که خصوصا سیستم خنک کننده این نوع رآکتورها آسیب پذیری نسبتا بالایی دارد، "پاشنه آشیلی" که دامن نیروگاه فوکوشیما در حادثه سونامی سال 2011 را هم گرفت و از کار افتادن مدار خنک کننده رآکتور باعث ذوب آن و نشت مواد رادیواکتو شد.

با اینهمه، کل تاسیسات نیروگاه بوشهر و رآکتور آن بر روی نوعی لاستیک به ضخامت 285 سانتی متر به همراه ضربه گیرهایی قرار گرفته و تاب تحمل زلزله 8 ریشتری را هم دارد. همچنین وجود حائلهای فیزیکی متعدد از خود سوخت تا دیواره های رآکتور خطر نشت مواد رادیو اکتور را نسبتا کاهش می دهد.

اگرچه هیچ نیروگاه هسته ای در دنیا مصون از حادثه نیست، به هر حال روسیه نیز اقدامات سختگیرانه حفاظتی برای این نیروگاه در نظر گرفته است.

در مناطق اطراف نیروگاه 4 گسل زلزله ای وجود دارد که فاصله آنها از نیروگاه بوشهر بیشتر از 70 کیلومتر است، مهمترین آنها گسل شمالی-حنوبی کازرون با طول 120 کیلومتر به مرزهای جنوبی بوشهر در خلیج فارس می رسد، همان گسلی که باعث زلزله هفته گذشته و کشته شدن 37 نفر در مرکز زلزله با فاصله90 کیلومتری از نیروگاه شد. البته ماه فوریه سال جاری نیز یک زلزله حدودا 5 ریشتری در این منطقه به وقوع پیوسته بود.

اما آنچه که واضح است، تاکنون آژانس جهانی انرژی هسته ای رسما هیچ نگرانی از بابت امنیت نیروگاه بوشهر اعلام نکرده است.

اگرچه در متن قرارداد ساخت نیروگاه، روسیه هیچ تضمین امنیتی به ایران نداده است و هنوز هم از دادن تضمینهای امنیتی خودداری می کند، حتی غلامعلي ميگلي نژاد نماینده استان بوشهر در مجلس شورای اسلامی در سال 2011 با اشاره به حادثه کپسول رآکتور بوشهر اعلام کرد که روسیه حتی از دادن تضمین تکرار نشدن چنین حوادثی هم خودداری می کند، با اینهمه، مرجع نهایی رسیدگی به فعالیتهای اتمی، آژانس جهانی انرژی هسته ای است که تاکنون هیچ نگرانی از بابت فعالیت نیروگاه بوشهر و احتمال فاجعه هسته ای اعلام نکرده است.

با توجه به مشی کشورهای عربی منطقه در مقابل ایران، خصوصا مسائل سیاسی و رقابت با ایران بر سر نفوذ در برخی کشورها مانند عراق و لبنان، نگرانی از گروههای شیعه تحت حمایت ایران در کشورهای عربی و البته برنامه هسته ای ایران، اجلاس روز گذشته کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بیشتر رنگ و بوی سیاسی دارد تا نگرانی واقعی. کما اینکه نیروگاه بوشهر هنگام زلزله کاملا غیرفعال بوده است.

عربستان، امارات، عمان، قطر، بحرين و کويت عضو شورای همکاری خلیج فارس هستند.

رکود در صادرات پتروشيمی ايران به رغم «افزايش توليد»

خبرگزاری مهر روز سه شنبه، ۲۰ فروردين ماه، با انتشار گزارشی از افزایش ظرفيت توليد محصولات پتروشيمی و فرآورده های پليمری به ۶۰ ميليون تن در سال ۹۱ خبر داد.

صنايع پتروشیمی ايران نيز همانند پالايشگاه های آن که ليسانس واحدهای توليدی اش از شرکت های خارجی خريداری شده است، هم اکنون با مشکلات زيادی از جمله تحريم های اتحاديه اروپا و آمريکا و عدم مشارکت شرکت های خارجی در پروژه های پتروشيمی ايران مواجه شده است.

به گفته عبدالحسين بيات، مديرعامل شرکت ملی صنايع پتروشيمی ايران در اسفند ۸۹ "حدود ۱۵ تا ۱۶ درصد قطعات و تجهيزات مورد نياز در طرح های پتروشيمی ايران در داخل کشور ساخته می شود".

اما مقام های ايران اخیرا گفته اند که ساخت کالاها و تجهيزات مورد نياز صنعت پتروشيمی در داخل کشور از مرز ۵۰ درصد گذشته است و در برخی زمينه ها به خودکفايی کامل رسيده است.

خبرگزاری مهر در گزارش روز سه شنبه خود با استناد به گفته های بيات می افزايد، آمارهای رسمی نشان می دهد که سال گذشته با وجود "تحريم های داخلی و خارجی" حدود ۱۵ ميليون تن انواع محصولات پتروشيمی و فرآورده های پليمری به ارزش تقريبی ۱۱ ميليارد دلار به بيش از ۶۰ کشور جهان صادر شده است.

اشاره به تحريم های داخلی اعمال ممنوعيت اخير دولت برای صادرات برخی اقلام پتروشيمی است.

البته گزارش وزارت صنايع و معادن ايران در سال ۸۹ حاکی از صادرات ۱۱.۵ ميليارد دلاری محصولات پتروشيمی بود. به عبارتی در چند سال گذشته ارزش صادرات محصولات پتروشيمی ايران چندان رو به جلو نبوده است، اما توليد محصولات پتروشيمی افزايش يافته است. ايران سال گذشته نيز ۱۲ ميليارد دلار صادرات محصولات پتروشيمی داشت.

خبرگزاری مهر می نويسد که ايران در مجموع سال گذشته از ۱۰ طرح جديد توليدی و زيرساختی صنعت پتروشيمی رونمايی کرده که در مجموع حدود هفت ميليون تن به ظرفيت توليد محولات پتروشيمی کشور اضافه کرده است و هم اکنون توليد محصولات پتروشيمی و فرآورده های پليمری در بخش بالادستی به مرز ۶۰ ميليون تن رسيده است.

ظرفيت توليد محصولات پتروشمی ايران، بر اساس آمارهای دولتی، در سال های ۸۸ و اوخر ۸۹ توسعه خوبی را تجربه کرده و از ۴۴ ميليون تن به ۵۱ ميليون تن رسيده بود و اين رقم در سال گذشته نيز، بر اساس گزارش مهر به ۶۰ ميليون تن رسيده است.

ايران از ذخاير عظيم گاز برخوردار است و اداره اطلاعات انرژی آمريکا در گزارش جديد خود که روز ۹ فروردين امسال منتشر شد، ذخاير گاز ايران را ۳۳.۶ تريليون متر مکعب عنوان کرده است، اگرچه بر اساس اين گزارش، توسعه بخش بالادستی (اکتشاف، حفاری، توليد) صنعت گاز ايران همراه با پروژه های نفتی به خاطر تحريم ها، عدم مشارکت شرکت های خارجی برای سرمايه گذاری و ارائه تکنولوژی، در وضعيت بسيار بدی قرار داد و به کندی توسعه می يابد.

بر اساس آمارهای رسمی، ايران هر هزار متر مکعب گاز طبيعی را به قيمت بسيار ناچيزی، يعنی ۷۰ هزار تومان (۲۰ دلار) به صنايع پتروشيمی تحويل می دهد. برای نمونه قيمت گاز صادراتی ايران به ترکيه برای هر هزار متر مکعب ۵۰۰ دلار است.

ایران همچنين روزانه حدود ۳۶۰ هزار بشکه ميعانات گازی توليد می کند که مقداری از آن در اختيار صنایع پتروشيمی قرار می گيرد. معمولا ميعانات گازی (نوعی نفت بسيار سبک و مرغوب که از چاه های گاز بيرون می آيد) بهترين ماده خام برای توليد فرآورده های پليمری است. خود گاز نيز در توليد مواد پتروشيمی کاربرد بسيار وسيعی دارد.

به هر حال صادرات ۱۱ ميليارد دلاری محصولات پتروشيمی ايران وزن قابل توجهی در کل صادرات اين کشور دارد. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمريکا، ايران در سال گذشته ميلادی ۶۹ ميليارد دلار صادرات نفت خام و ميعانات گازی داشته است. ايران نيز اعلام کرده است که در سال گذشته خورشيدی، صادرات غيرنفتی اش ۴۱.۵ ميليارد دلار بوده، که البته ظاهرا ۱۲ ميليارد دلار آن صادرات ميعانات گازی و ۱۱ ميليارد دلار آن محصولات پتروشيمی بوده است.

ايران سال گذشته نزديک به ۱۰ ميليارد متر مکعب گاز نيز به ترکيه و ارمنستان فروخته است که ارزش آن حدود چهار ميليارد دلار تخمين زده می شود. ايران همچنين صادر کننده گاز مايع از نوع "ال پی جی" (بوتان و پروپان) است که سال ۹۰ افزون بر سه ميليارد دلار صادرات "ال پی جی" داشته و در سال جاری نيز به خاطر تحريم ها اين رقم مقداری کاهش يافته است.

به عبارتی هنوز بخش اعظمی از کل صادرات ايران به نفت و گاز و مشتقات و محصولات توليدی از اين مواد وابسته است. در اين ميان توسعه پتروشيمی ها می تواند برای بخش انرژی ايران ميلياردها دلار ارزش افزوده به ارمغان آورد.