تنگه هرمز جایگزین ندارد

افزایش تنشها در پی رزمايش ده روزه نیروهای دريايی ايران در آبهای خليج فارس، بمنظور نمايش قابليتهای جمهوری اسلامی در مسدود ساختن تنگه استراتژیک هرمز که 20 درصد از کل ترانزیت نفت خام جهان از این مسیر می گذرد، بحث بر سر راههای جایگزین این تنگه را برجسته تر کرده است.

هفته گذشته، اداره اطلاعات انرژی امریکا، با اشاره به عبور کنونی روزانه 17 میلیون بشکه نفت خام از طریق این تنگه باریک21 مایلی، گزارش کرده است که این رقم 35 درصد از کل ترانزیت نفت جهان از مسیر دریا را شامل می شود.

هم اکنون روزانه حداقل 17 تانکر نفتی از این تنگه عبور می کند و مقصد نهایی 85 درصد از محموله های نفتی که از این تنگه عبور می کند، بازارهای آسیایی از جمله چین، هند، کره جنوبی و ژاپن است.

ایران هم اکنون بالای دو میلیون و 150 هزار بشکه نفت خام را از همین تنگه صادر می کند که بستن تنگه هرمز هم به منزله عملی انتحاری برای خود ایران هست و هم باعث قطع قسمت عمده واردات نفتی دوستان آسیایی خود مانند چین و هند خواهد شد. بر همین اساس، احتمال بستن تنگه هرمز با غرق کردن چند کشتی در ابهای عمیق این تنگه بسیار کم است و در صورت چنین اقدامی امکان باز کردن این تنکه در عرض چند روز وجود دارد. با اینهمه، خود تهدید لفظی یا مانور نظامی ایران نیز باعث نوساناتی در قیمت نفت شد.

اقتصاد جهانی که موج بحران مالی ماه اوت 2007 را اخیرا کمی پشت سرنهاده، برای بهبود رشد اقتصادی و تداوم ترمیم صدمات ناشی از رکود اقتصادی چند ساله، به شدت نیازمند پایین نگه داشتن قیمت نفت و ثبات بازار است.

کشورهای حاشیه خلیج فارس در سال 2011 میلادی بطور متوسط روزانه یک میلیون بشکه بیشتر از سالهای 2009 و 2010 از این تنگه نفت صادر کرده اند.

ایران تهدید کرده است که در صورتی که خود مورد تهدید قرار گیرد، این تنگه استراتژیک را ببندد. عرض این تنگه حدودا 21 مایل است که فقط آبهای عمیق آن که محدوده ای دو مایلی را تشکیل می دهد قابلیت عبور برای نفتکشهایی است که بطور متوسط دو سوم آنها ظرفیت حمل بالای 150 هزار تن را دارا هستند.

در تازه ترین واکنشها به تنوع سازی مسیر ترانزیت نفت کشورهای خلیج فارس، خبرگزاری رسمی امارات 9 ژانویه گزارش داد که محمد بن ظاعن الهاملی، وزیر انرژی امارات گفته است که ساخت خط لوله حبشان - جفیره تا ماه می یا ژوئن تمکیل خواهد شد.

خط لوله 360 کیلومتری حبشان- جفیره (Habshan-Fujairah)، موسوم به خط لوله "ابوظبی" قرار است نفت امارات را از طریق خشکی و با دور زدن تنگه هرمز به دریای عمان برساند. ظرفیت ترانزیت خط لوله حدود 2 میلیون بشکه در روز است و ظرفیت تولید نفت امارات 2.5 میلیون بشکه در روز می باشد.

اخیرا محمد سوري مديرعامل شركت ملي نفتكش ایران درباره پروژه امارات براي ساخت خطوط لوله جديد نفت و دور زدن تنگه هرمز، گفت: امارات متحده عربی قصد دور زدن تنگه هرمز را ندارد بلكه به دنبال يك فعاليت تجاری است.

البته، به غیر از نفت امارات و 2.5 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی ایران که روزانه از همین تنگه می گذرد، کشورهای دیگر عرب نشین خلیج فارس رویهمرفته 12 میلیون بشکه نفت از این مسیر صادر می کنند که مهمترین آنها کشور عربستان سعودی با ظرفیت تولید روزانه بیش از 10 میلیون بشکه نفت است که البته ظرفیت تولید مازاد 2 میلیون بشکه ای را نیز دارد که هم اکنون از آن استفاده نمی کند.

این کشور به غیر از تنکه هرمز، از دو خط لوله زمینی نیز استفاده می کند، یکی از آنها خط لوله 745 مایلی "پترولاین" (Petroline ) یا East-West Pipeline است که از منطقه "بقیق" (Abqaiq ) عربستان تا دریای سرخ امتداد دارد و ظرفیت ظرفیت ترانزیت 5 میلیون بشکه در روز را دارد، اما، هم اکنون فقط روزانه 2 میلیون بشکه نفت را حمل می کند.

مسیر خاکی دوم ، عبارت از خط لوله "بقیق- ينبع‎" (Abqaiq-Yanbu) است که برای ترانزیت گاز مایع در نظر گرفته شده است و بصورت موازی با خط لوله "پترولاین" تا دریای سرخ امتداد دارد، ظرفیت حمل این خط لوله 290 هزار بشکه در روز است.

البته هزینه ترانزیت از هر دو این مسیرها گرانتر از راههای آبی است و از طرفی عربستان با استفاده از مسیرهای یاد شده فقط قادر به دور زدن تنگه هرمز برای ترانزیت تنها نیمی از تولیدات نفت خام خود است.

یک خط لوله غیر فعال موسوم به "تاپ لاین" یا خط لوله ترانس-عرب (Trans-Arabian Pipeline - Tapline) ) با ظرفیت حمل 500 هزار بشکه از منطقه القيصومه (Qaisumah ) عربستان تا "صيدا‎" (Sidon) در لبنان نیز وجود دارد که 1,214 کیلومتر امتداد دارد و از سال 1990 غیر فعال است.

خطوط لوله دیگری که بعد از حمله نظامی عراق به کویت، در سال 1991 به حالت تعلیق درآمد، "آی پی اس آی" (IPSI) است که ظرفیت حمل یک میلیون و 650 هزار بشکه نفت در روز را داراست و نفت عراق را به بندر ینبع عربستان وصل می کند.

البته هم اکنون عراق روزانه کمتر از یک پنجم نفت صادارتی خود را به حجم 350 تا 400 هزار بشکه در روز از طریق خط لوله کرکوک-بندر جیهان (Kirkuk- Ceyhan) صادر می کند. که البته این خط لوله در ماه می سال گذشته در پی بمبگذاری منفجر شد و امنیت این مسیر بطور کامل برقرار نیست. از طرفی، 71 درصد از ذخایر نفت عراق در جنوب این کشور قرار دارد. طبق آخرین آمار وزارت نفت عراق، برداشت نفت از میدان های نفتی بصره در جنوب عراق به دو میلیون و 130 هزار بشکه در روز و در منطقه شمالی کرکوک به 697 هزار بشکه رسیده است. صادرات نفت عراق بالغ بر 2.2 میلیون بشکه در روز است.

هم اکنون اکثر نفت تولیدی عراق، کویت، عربستان، ایران، امارات، بهمراه صادرات سالانه 77 میلیون تن گاز مایع (LNG) قطر از باریکه هرمز می گذرد.

مشکل دیگر برای انتقال نفت کشورهای ساحلی خلیج فارس مشتریان شرقی این کشورها است، بطوری که دو سوم فراورده های نفتی گذرنده از تنگه هرمز راهی بازارهای آسیایی می شود و مسیرهای جایگزین هزینه ترانزیت نفت را تا حد زیادی افزایش می دهد.