میعانات گازی عامل اوج گرفتن صادرات نفت ایران

بر اساس آخرین گزارشهای منتشر شده توسط نهادهای جهانی، از جمله آژانس بین المللی انرژی، صادرات نفت ایران در ماه ژانویه نسبت به متوسط صادرات ماهنه نفت این کشور در سال 2013 روزانه 250 هزار بشکه افزایش یافته است.

این افزیش، عموما از چهار ماه گذشته بصورت تدریجی اتفاق افتاده و در ماه ژانویه با احتساب میعانات گازی به یک میلیون و 320 هزار بشکه در روز رسیده است.

متوسط صادرات نفت ایران در سال گذشته میلادی، روزانه یک میلیون و 70 هزار بشکه بود.

مایعات گازی نوعی نفت خام سبک و گران قیمت است که از چاههای گازی تولید می شود. ایران قبل از تحریمها روزانه حدود 400 هزار بشکه تولید میعانات گازی داشت که ماهانه بطور متوسط حدود 850 میلیون دلار از صادرات میعانات گازی در آمد داشت.

نهادهای بین المللی در گزارشهاس خود، معمولا صادرات میعانات گازی را در سبد صادرات نفت خام قرار می دهند.

اوج گرفتن صادرات میعانات گازی

گزارش جدید اداره گمرک ایران که یکشنبه 23 فوریه منتشر شده، می گوید که ایران در ماه گذشته خورشیدی - 20 ژانویه تا 19 فوریه - 959 میلیون دلار صادرات میعانات گازی داشته است.

سال خورشیدی که معادل سال مالی ایران است از 20 مارس آغاز می شود.

گزارشهای گمرکی نشان می دهد که صادرات ماهانه میعانات گازی ایران در چهار ماه گذشته بطور متوسط، یک میلیارد و 388 میلیون دلار دلار بوده که نسبت به متوسط صادرات میعانات گازی در هفت ماه اول سال منتهی به 20 نوامبر 2013 حدود 247 درصد افزایش نشان می دهد.

متوسط صادرات میعانات گازی ایران در هفت ماه اول سال مالی ایران 561 میلیون دلار بوده است و کل صادرات میعانات گازی ایران در 11 ماه اول سال، 9 ميليارد و 479 میلیون دلار بوده است.

این رقم نسبت به دور موافق سال گذشته ایران حدود یک میلیارد و 21 میلیون دلار افزایش نشان می دهد.

هنوز گزارش تفصیلی گمرک درباره جزئیات- از جمله وزن- صادرات میعانات گازی ایران در ماه گذشته منتشر نشده است.

آمریکا و اتحادیه اروپا در نیمه سال 2012 تحریمهای نفتی و بانکی علیه ایران را به اجرا گذاشتند، اگرچه آمریکا دقیقا اشاره ای به تحریم میعانات گازی نکرده، اما صادرات این ماده خام گرانبها به همراه صادرات گاز مایع از نوع "ال پی جی" (این نوع گاز مایع که شامل بوتان و پروپان می شود، عمدتا از نفت تولید می شود) تحت تاثیر تحریمها کاهش یافت.

صادرات میعانات گازی ایران در سال گذشته، نسبت به سال قبل آن 12.56 درصد کاهش یافته و به رقم 8 میلیارد و 881 میلیون دلار رسیده بود.

تحریمها

ایران و شش قدرت جهانی 24 نوامبر سال گذشته بر سر برنامه هسته ای ایران به توافق موقت شش ماهه رسیدند که بر اساس آن، برخی تحریمها از جمله بیمه نفتکش ها از 20 ژانویه معلق شده است.

هنوز تحریم نفت ایران به قوت خود باقی است، اما رفع تحریمهای بیمه نامه نفتکشها و اینکه در تحریمهای آمریکا صراحتا اشاره ای به میعانات گازی نشده است، می تواند دست ایران را در صادرات میعانات گازی باز بگذارد.

با عنایت به اینکه قیمت میعانات گازی کمی بالاتر از قیمت نفت خام است و با احتساب قیمت 104 دلار و 89 سنت نفت سنگین ایران در ماه ژانویه و 108 دلار و 96 سنت برای ماه دسامبر-بر اساس گزارش اوپک- چنین به نظر می رسد که تقریبا کل افزایش صادرات نفت ایران در ماههای گذشته بخاطر اوج گرفتن صادرات میعانات گازی باشد.

حجم صادرات ماهانه میعانات گازی ایران در چهار ماه گذشته، حتی از دور موافق دو سال قبل که هنوز تحریمها علیه ایران وضع نشده بود نیز به صورت چشمگیری پیشی گرفته است.

فاجعه غرور هسته ای بعد از هفتاد سال

پنجاه وسه سال از انتشار کتاب "آیا بشر آینده ای دارد؟" به قلم برتراند راسل می گذرد، کتابی درباره لزوم خلع سریع سلاح هسته ای آمریکا، بریتانیا و اتحادیه جماهیر شوروی و هشدارها درباره دستیابی دیگر ملل به آن.

آنگونه که راسل و دهها نظریه پرداز دیگر پیش بینی کرده بودند، دامنه تولید این سلاح مرگبار که در نوع هیدروژنی آن قادر به انهدام کل تمدن بشری و احتمالا نسل آدم هم می شود، محدود به سه کشور نامبرده نشد، اکنون "حداقل" نه کشور دارای سلاح هسته ای هستند.

تجربه پرونده عبدالقدیر خان در پاکستان و دولت بی مسئولیت کره شمالی نیز نشان داده که امید به حفظ اسرار و تکنولوژی تولید سلاح هسته ای و عدم درز آن توسط کشورهای دارنده سلاح هسته ای به دیگر کشورها عملا خیالی بیهوده است.

به یاد داشته باشیم که پروژه منهتن آمریکا برای ساخت اولین بمب هسته ای تنها تلاشی بود برای پیشی گرفتن از آلمان نازی که مظنون به ساخت بمب هسته ای بود، اما بعد از جنگ جهانی دوم شواهد نشان داد که هیتلر اصولا چنین طرحی نداشته است و بدتر از همه، دستور بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی توسط دولت آمریکا در سال 1945 به رهبری هری ترومن بود که در پی مرگ ناگهانی رئیس جمهور فرانکلین روزولت درست سه هفته مانده به پایان جنگ جهانی دوم، ریاست دولت را برعهده گرفت.

روزولتی که هنگام مرگش در بهبوهه شکست آلمان، روی میز او نامه سرنگشاده نیلز بور، دومین چهره شناخته شده علم فیزیک بعد از آلبرت انشتاین پیدا شد که درباره استفاده از این سلاح وحشتناک به شدت هشدار داده بود. بعد از این ماجرا، چندین دانشمند برجسته فیزیک، از جمله خود انشتاین نیز طوماری امضا کردند که خواستار خلع سلاح هسته ای شدند؛ چرا که تردیدی نبود که شوروی نیز ظرف چند سال به تکنولوژی ساخت آن پی خواهد برد.

در جریان جنگ سرد نیز تا جایی که نتایج سیاستهای ابرقدرتهای هسته ای نشان می دهد، نه تنها مذاکرات صمیمانه ای میان کمونیستها و کاپیتالیستها انجام نشد، بلکه به نام صلح و امنیت، بر دامنه و تعداد سلاحهای کشتار جمعی خود افزودند.

هدف من خاطر نشان کردن چند موضوع در روزی است که مذاکرات گروه 5+1 و ایران در وین برگزار می شود:

1- فلسفه ساخت سلاح هسته ای در هیچ کدام از کشورهای دارنده سلاح اتمی، حمله به کشور دیگری نبوده است. سلسله ای که از یک ظن اشتباه آمریکا به هیتلر آغاز شد و به فاجعه بمباران ژاپن رسید.

2- شعارهای میهن پرستانه و بشردوستانه ای که در توجیه لزوم تولید و حفظ سلاح هسته ای برای مقابله با دشمن ارائه می شود و چنان به خورد جامعه داده می شود که هیچ ملتی هنوز هم حاضر به خلع سلاح هسته ای ارتش خود نیست، چرا که این را نوعی تسلیم در مقابل دشمن می پندارد. برای نمونه هیچ نامزد ریاست جمهوری، حتی در کشورهای دموکراتیک غرب نمی تواند با شعار خلع سلاح هسته ای رغبت کسی را جلب کند.

به یاد داشته باشیم، طرح موزیانه نیکیتا خروشچف دیکتاتور شوروی سابق در سال 1959 برای خلع جهانی سلاح هسته ای را که با علم به اینکه غرور غرب هرگز حاضر به پذیرش صمیمانه این موضوع نخواهد شد، ارائه داد و غرب هم موزیانه بودن این پیشنهاد را بهتر از خود خروشچف می دانست. بینشهایی که کاپیتالیسم را شیطان می داند، یا مرگ را بر "قرمز" بودن ترجیح می دهد، اصولا انگیزه ای برای صلح ندارند.

3- استفاده ابزاری از علم و بی اعتنایی دولتمردان به صاحبان علم، بینش و عقل سلیم که هنوز حتی با شدتی بیشتر ادامه دارد و به رغم تلاش خود دانشمندان که نام آنها در پروژه منهتن کشیده شده یا دانشمندان نسل بعدی مانند استون هاوکینگ که در ابتدای اثر "جهان زیر پوست گردو" بلافاصه حکم به تبرئه انشتاین در موضوع بمب هسته ای میدهد، هنوز هم پدران بمب هسته ای دولتها عنوان "قهرمان ملی" را با آبروی این دانشمندان به یدک می کشند.

4- تجربه بازدارندگی موفق کشورهای دارنده سلاح هسته ای، بطوری که به رغم فروپاشی یا سقوط دولتها، هیچ کشور خارجی جسارت حمله به آنها را نداشته است.

5- همیشه تضاد منافع و تهدید نظامی علیه هر کشوری وجود دارد و تا زمانی که سلاحهای استراتژیک در دست معدودی از کشورها است، کشورهای دیگر اصولا حسی از حداقل امنیت نخواهند داشت.

6- همیشه خطای فنی یا انسانی در کنار حماقت بشری یا تهدید شدید امنیت ملی توسط دول دیگر وجود دارد که فاجعه هسته ای را هر زمانی اجتناب ناپذیر می کند. از طرفی دامنه استفاده در سلاح هسته ای محدود به کشور مورد حمله قرار گرفته نمی شود و برای نمونه بمباران هیدروژنی مسکو بسته به مسیر وزش باد، میلیونها نفر کشته در پاکستان، هند، چین یا بریتانیا و فرانسه بر جای خواهد نهاد.

موضوع ایران

اکبر اعتماد، نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در زمان شاه در گفتگویی که مارس 2013 با بی بی سی داشت، می گوید که "شاه عقیده داشت که به اندازه کافی در منطقه قدرتمند است و می تواند از منافع خود در منطقه دفاع کند، بنابراین نیازی به بمب اتمی ندارد. اما به من گفت که اگر این وضعیت تغییر کند، مجبور خواهیم بود برای ساخت بمب اتمی اقدام کنیم".

ایران زمان شاه قدرتمندترین رژیم خاورمیانه بود و متفق نزدیک غرب. اکنون توان نظامی هوایی و دریایی کشورهای همسایه ایران، مانند ترکیه و عربستان به شدت نیرومندتر از این کشور است، دو کشوری که بر سر رهبری جهان اسلام با ایران در حال کشمکش هستند.

بمبهای هسته ای اسرائیل، روسیه و پاکستان، پایگاههای نظامی آمریکا در خلیج فارس، دشمنی عمیق ایران با اسرائیل و مهمتر از همه ادامه اطلاق واژه "انقلاب" به دولت "جمهوری اسلامی" بعد از 35 سال پایان یافتن انقلاب، تلاش برای حفظ هلال شیعی در حالی که یک جنگ هشت ساله با عراق را تجربه کرده، همگی دال بر نیاز فوری ایران به ساخت سلاح استراتژیک است، اما در واقعیت هیچ مدرک معتبری برای اثبات این موضوع وجود ندارد.

عدم صمیمیت قدرتهای هسته ای در مواجهه با همدیگر و خصوصا با کشورهایی که سلاح استراتژیک ندارند، چشم پوشی از فجایعی که در کشورهای متفق خود روی می دهد و استفاده ابزاری از برجسته کردن موضوع حقوق بشر در برخی کشورهای دیگر و از همه مهمتر عدم تمایل آنها به امحای سلاحهای هسته ای خود، بزرگترین دلیل برای اشاعه سلاحهای هسته ای در جهان است.

تکلیف برنامه هسته ای ایران روشن است، این کشور تا 6 ماه دیگر عملا حتی اورانیوم لازم برای ساخت سلاح هسته ای را نمی تواند تا غلظت 90 درصدی تامین کند، اگرچه تولید ایزوتوپهای 235 تا غلظت بالای 90 درصد، صرفا عمل مکانیکی و وابسته به زمان است که به تکنولوژی جدیدتر از آنی که سانتریفیوژهای ایران دارند، نیاز ندارد. البته، فاکتور اورانیوم تنها یک مرحله از پروسه ساخت سلاح هسته ای است، نه همه آن.

در این فرصت تاریخی می توان تجربه کذایی "غرور ملی" و حس "تسلیم در مقابل دشمن" را به یک سو نهاد و وارد مذاکرات صمیمی شد. مذاکراتی که به دور از خود برتر بینی و تحقیر طرف مقابل صورت پذیرد.

نزدیکی غرب و ایران بر خلاف هشدارها و نگرانیهای اسرائیل و اعراب، نه تنها به زیان آنها نیست، بلکه خاورمیانه را از کابوس شیوع سلاحهای هسته ای در کوتاه مدت نجات خواهد داد، منطقه ای که اغلب دولتهای آن عموما چندان ثبات و پایگاه مردمی نیز ندارند که حماقت احتمالی دولتمردان را به حساب تصمیم ملت آن کشورها بگذاریم. می گویم در کوتاه مدت، چون تا زمانی که حتی یک سلاح هسته ای در دنیا باقی است، نمی توان به رفع خطر نابودی جهان در دراز مدت دلخوش بود.

وابستگی خارجی پتروشیمی ایران

عباس شعری مقدم، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با اشاره به مذاکرات ایران با شرکت هایی از فرانسه، آلمان، دانمارک، سوئیس، ژاپن و کره جنوبی در زمینه صنعت پتروشیمی گفته است که هنوز قراردادی منعقد نشده است.

به گزارش روز چهارشنبه، ۲۳ بهمن ماه، خبرگزاری مهر، وی از آمریکا انتقاد کرده است که هشدارهای آمریکا علیه همکاری تجاری با ایران، شرکت های خارجی را در مورد مجاز بودن همکاری با این کشور حتی در زمینه هایی که تحریم ها لغو شده سردرگم کرده است.

ایران با ۳۳٫۶ تریلیون متر مکعب، معادل ۱۸ درصد کل ذخایر گاز دنیا، بزرگ ترین دارنده میادین گازی جهان است. ذخایر نفت ایران نیز با ۱۵۳ میلیارد بشکه، چهارمین جایگاه را در میان کشورها دارد.

با این حال این کشور هنوز از مرحله خام فروشی منابع زیرزمینی خود چندان فاصله ملموسی نگرفته است. با نگاهی به فهرست محصولات پتروشیمی صادراتی ایران مشخص می شود که عمده ترین آنها محصولات پایه و واسطه ای است که خود به عنوان خوراک برای تولید محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده بالاتر استفاده می شود.

بر اساس گزارش گمرک، محصولات پتروشیمی در ۱۰ ماهه اول سال جاری خورشیدی بیش از ۲۶ درصد صادرات غیرنفتی ایران را تشکیل داده که عمده ترین آنها پروپان، بوتان، اوره، متانول، پلی اتیلن گرید فیلم، قیر نفت (محصول پالایشگاهی) بوده است. هیچ یک از این موارد جزء محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا حساب نمی شود و تقریبا خام فروشی است.

در همین بازه زمانی ایران اقدام به واردات محصولات پتروشیمی با ارزش افزوده بالا نیز کرده است که حجم آن چشمگیر است. برای نمونه، ایران در ۱۰ ماه اول سال بیش از ۳۰۰ میلیون دلار واردات انواع پلی استیرن و ۱۱۱ میلیون دلار پلی اورتان و حدود ۱۸۰ میلیون دلار روپوش لاستیک چرخ و الیافت پلی استر کرده است.

سهم تولید فراورده های پتروشیمی ایران در تولید ناخالص ملی ایران در سال ۲۰۰۴ حدود ۱٫۲۹ درصد بود که این رقم در سال ۹۰ به ۱٫۵ درصد رسید و طی دو سال گذشته تغییر چندانی نکرده است.

ظرفیت پالایشگاهی ایران حدود ۵۷ میلیون تن است، اما منصور معظمی، دبیر انجمن صنفی کارفرمایان پتروشیمی، تابستان سال گذشته اعلام کرد که ۲۶ درصد از ظرفیت نصب شده پتروشیمی کشور بلااستفاده مانده است.

وی چهار عامل برای عدم استفاده از ظرفیت پتروشیمی ها را کمبود خوراک، اشکالات ناشی از کیفیت تجهیزات، اشکالات متاثر از دانش فنی و محدودیت های صادرات و در نتیجه افزایش موجودی محصولات برشمرده بود.

صادرات محصولات پتروشیمی ایران در سال ۹۰ حدود ۱۵ میلیارد دلار بود که در سال گذشته ۳۳ درصد کاهش یافت و این رقم در ۱۰ ماهه اول سال جاری به ۹ میلیارد دلار رسیده است.

وابستگی به تکنولوژی خارجی

بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت ایران، می گوید که برای تحقق تولید ۱۰۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی که برای برنامه پنجم توسعه (۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴) برنامه ریزی شده، نیاز به ۷۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری جدید است تا ارزش تولیدات پتروشیمی ایران از ۲۰ میلیارد کنونی به ۴۰ میلیارد برسد.

به گفته وی، همچنین برای توسعه بخش پتروشیمی ایران به لیسانس های فنی، تجهیزات، اعتبار لازم، مدیریت، فناوری و سرمایه های خارجی نیاز داریم.

هم اکنون پتروشیمی های ایران روزانه نیاز به ۳۵ میلیون متر مکعب خوراک گاز طبیعی دارند که بر اساس گزارش وزارت نفت، فعلا به خاطر کمبود گاز تنها ۱۷ میلیون متر مکعب گاز به این واحدها تحویل داده می شود. اوایل بهمن ماه وزارت نفت ایران از پتروشیمی ها خواست که با حداقل ظرفیت کار کنند تا قطعی گاز در بخش خانگی اتفاق نیفتد.

غیر از این مشکلات داخلی، بر اساس گزارشی که در سال ۸۸ وزارت صنعت و معدن ایران با نام "برنامه راهبردی فراورده های پتروشیمی" در پورتال اینترنتی خود منتشر کرد و آخرین ویرایش آن اردیبهشت سال جاری انجام شده است، ۸۵ درصد از تکنولوژی و لیسانس های فنی پتروشیمی های ایران از کشورهای اروپایی خریده شده است که سهم آلمان ۳۵ درصد، بریتانیا ۱۸ درصد، فرانسه ۱۲ و هلند ۱۱ درصد است.

این گزارش می افزاید که بیش از نیمی از محصولات تولیدی کشور تا سال ۱۳۹۳ به این ۴ کشور وابسته خواهد بود، البته این آمار جدا از طرح هایی هستند که در حال انتخاب لیسانسور هستند که قاعدتاً با توجه به پیشرو بودن این کشورها در این حوزه، تکنولوژی مابقی تولیدات این صنعت در سال های آتی نیز که در حدود ۲۲ درصد است، توسط همین کشورها باید تأمین شود.

با ادامه تحریم ها و سردرگمی شرکت های بین المللی، هنوز معلوم نیست که آیا ایران موفق به دو برابر کردن ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی در چند سال آینده خواهد شد یا نه، اما آن چه نویدبخش است، افزایش ۱۷۷ درصدی صادرات محصولات پتروشیمی ایران در سه ماهه گذشته، نسبت به هفت ماه اول سال جاری است.

متوسط صادرات ماهانه پتروشیمی ایران در هفت ماه اول سال ۹۲ حدود ۸۰۰ میلیون دلار بود که این رقم در سه ماهه گذشته به بالای یک میلیارد و ۴۴۲ میلیون دلار رسیده است.

* این مقاله به قلم دالغا خاتین اوغلو بصورت اختصاصی در رادیو فردا منتشر شده است.

قراردادهای نفتی مشارکت در تولید به زیان ایران نیست

رئيس کميته بازنگری قراردادهای نفتی وزارت نفت می گوید که مجلس برای عقد قراردادهای مشارکت در توليد مجوز داده است.

البته این مجوز شامل میادین مشترک و آبهای عمیق است.

ایران 28 میدان مشترک نفت و گاز دارد که برداشت همسایه های ایران حدود 9 برابر تولید ایران از این میادین است.

ايران بخاطر قوانینی که واگذاری مالکیت ذخایر نفت و گاز به هر شرکتی را محدود کرده، تاکنون تجربه عقد قراردادهايی از نوع مشارکت در توليد ندارد.

در قرارداد مشارکت در توليد، شرکت طرف قرارداد با تامين سرمايه، تجهيزات و توسعه ميدان، سهمی در مالکيت ذخاير ميدان می گیرد.

مزایای قراردادهای مشارکت در تولید

یکی از مزایای عمده قراردادهای مشارکت در تولید برای ایران، ایجاد انگیزه و تعهد در شرکت طرف قرارداد به تلاش برای افزایش ضریب بازیافت نفت از میدان است، چرا که خود مالک درصدی از ذخایر آن است. ضریب بازیافت عبارت از میزان استخراج نفت از ذخایر موجود یک میدان است.

ضریب بازیافت میادین فعال نفتی ایران هم اکنون بسیار پایین است. بر اساس آخرين گزارش اداره اطلاعات انرژی آمريکا که مارس 2013 منتشر شد، ضريب بازيافت چاه های نفتی ايران در سال 2011 - بسته به اینکه میدان در خشکی واقع شده باشد یا در دریا- حدود 20 تا 30 درصد است.

شرکتهای طرف قرارداد ایران، همچنین بخاطر اینکه عمر قراردادهای مشارکت در تولید تا پایان تولید نفت از میدان است، فرصت بیشتری برای ماندن در کشور و بررسی قراردادها و پروژه های جدید از نزدیک می یابند.

شرکتهای طرف قرارداد ایران، همچنین سهمی از ذخایر میدانی را که مالک شده اند، بعنوان پشتوانه مالی و سرمایه خود معرفی می کنند و ارزش سهام و اعتبار شرکتها افزایش می یابد.

در قراردادهای مشارکت در تولید، شرکتها همچنین چون مستقیما درصدی از ذخایر میدان را مالک هستند، با افزایش قیمتهای جهانی نفت از درآمدهای میدان سود می برند.

از طرفی هزینه استخراج نفت در ایران نسبتا پایین و حدود 6 تا 8 دلار به ازای هر بشکه است که برای شرکتهای خارجی بسیار جذاب است. همچنین، اگرچه ذخایر اثبات شده نفت ایران با 154 میلیارد بشکه، چهارمین ذخایر بزرگ جهان است، با اینحال، تنها عملیات پژوهش و اکتشاف در یک سوم اراضی کشور که پتانسیل وجود ذاخایر هیدروکربوری داشته، انجام پذیرفته است.

70 درصد از اراضی کشور، یعنی حدود یک میلیون کیلومتر مربع، لایه های رسوبی است که احتمال وجود نفت و گاز در آنها وجود دارد. در بخشهای جنوبی کشور که بیش از 104 سال از تولید نفت از این مناطق می گذرد، از هر 17 چاهی که حفر شده، 14 حلقه آن به ذخایر نفت و گاز رسیده است که حاکی از ریسک پایین برای توسعه میادین است.

هیچ کدام از مزایای یاد شده در قراردادهای مشارکت در تولید که از سال 1976، خصوصا دو دهه اخیر در جهان متداول است، با منافع ملی ایران در تضاد نیست. در این نوع قراردادها که تقریبا در همه مناطق جهان از آسیای شرقی تا آمریکا تجربه عقد آن وجود دارد، شرکت خارجی تمامی ریسک پروژه، از جمله احتمال عدم وجود ذخایر در میادینی که اکتشاف می شود را بر عهده می گیرد. همچنین ماکلیت کل سرمایه، منابع و تجهیزاتی که برای توسعه میدان به کار می گیرد، از آن ایران می شود.

شرکتهای ایرانی نیز می توانند در بخشهایی از توسعه پروژه مشارکت کنند و همچنین فرصتی برای بهره مندی از تجربیات شرکتهای غول بین المللی به وجود می آید.

از طرفی ایران با افت چشمگیر بازدهی میادین نفتی مواجه است. حدود 80 درصد از میادین نفتی فعال ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و با افت فشار و کاهش سالانه 8 تا 13 درصدی بازدهی مواجه هستند که لزوم جذب سریع شرکتهای خارجی برای حفظ موقعیت ایران در بازارهای بین المللی انرژی اجتناب ناپذیر است.

میادین مشترک

ایران فعلا موافقت کرده است که شرکتهای خارجی در میادین مشترک یا میادینی که در آبهای عمیق است، قرارداد مشارکت در تولید امضا کند. 29 درصد از ذخایر نفت ایران در میادین آبی قرار دارد.

ايران ۲۸ ميدان نفت و گاز مشترک دارد که بنا به گزارش های رسمی، همسايه های ايران 9 برابر بيشتر از این کشور از ميدان های مشترک توليد دارند.
مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی که اسفندماه سال گذشته منتشر کرد، می گويد که "برداشت کمی همسايگان ايران از ميادين مشترک نفت و گاز خليج فارس در مجموع 9 برابر ايران است".
بر اساس گزارش شرکت بريتيش پتروليوم، قطر روزانه حدود 430 ميليون متر مکعب گاز و 450 هزار بشکه نفت خام (بدون احتساب میعانات گازی) از ميدان پارس جنوبی برداشت می کند، در حالی که ایران تنها 285 میلیون متر مکعب گاز برداشت می کند و قادر به برداشت نفت خام از لایه نفتی این میدان نیست.
ميدان های دهلران، پايدار غرب و نفت شهر، آزادگان، يادآوران و ميدان آذر ميان ايران و عراق مشترک است. توليد نفت ايران از اين ميان روزانه 130 هزار بشکه و توليد عراق 295 هزار بشکه است.

ميادين نفتی فروزان، فرزاد (ميدان گازی) و اسفنديار نيز ميان ايران و عربستان مشترک است. توليد نفت ايران از اين ميدان ها 42 هزار بشکه و توليد عربستان حدود 450 هزار بشکه در روز است.

در مورد امارات نيز ميدان های سلمان، نصرت، فرزام به همراه دو ميدان بسيار کوچک سلم و ساتر نيز با ايران مشترک است. امارات روزانه 136 هزار و ايران 56 هزار بشکه نفت از اين ميدان ها توليد می کند.

ايران دو ميدان گازی مشترک نيز با کويت و عمان دارد. توليد نفت ايران از ميدان مشترک هنگام با عمان روزانه 20 هزار بشکه است که حدودا دو برابر برداشت نفت عمان از اين ميدان است.

با این حساب، چوب حراج عملا به سرمایه های ملی ایران زده شده است و این کشور تا حد ممکن بایستی سریعا برای افزایش تولید یا راه اندازی پروژه ها اقدام کند.

قراردادهای موجود "بيع متقابل" ايران، حتی در صورت لغو تحريم ها نيز برای شرکت های خارجی جذابيت ندارد.
ايران در نظر دارد در پنج سال آينده 150 ميليارد دلار سرمايه در پروژه های نفت و گاز خود جذب کند.
در قراردادهای بيع متقابل، شرکت طرف قرارداد سرمايه، تجهيزات و توسعه ميدان را بر عهده می گيرد و پس از راه اندازی، پروژه را تحويل ايران می دهد. ايران نيز با بهره برداری از ميدان، در طول چند سال اصل سرمايه و سود شرکت را پرداخت می کند.

صادرات گاز امنیت انرژی ایران را به خطر خواهد انداخت

ایران بزرگترین دارنده ذخایر طبیعی گاز در جهان است. 33.6 تریلیون متر مکعب، برابر با 18 درصد از کل ذخایر گازی اثبات شده جهان.

اما این کشور با کندی توسعه پروژه های تولید گاز و سهم بالای گاز در سبد انرژی مصرفی کل کشور مواجه است. بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران این رقم را 70 درصد عنوان کرده است.

طی یک ماه گذشته گزارشهای مختلفی از قطع گاز پایتخت، شهرستانها، توقف تامین گاز مایع (ال ان جی) در جایگاههای سوخت گرفته تا جایگزینی سوختهای مایع بجای گاز در نیروگاههای برقی منتشر شده است.

در آخرین مورد، رسانه های ایران از قول وزارت نفت گزارش داده اند که به مجتمعهای پتروشیمی گفته شده است که تولید محصولات خود را تا حد ممکن کاهش دهند و اگر ممکن است "تا اطلاع ثانوی متوقف کنند".

پتروشیمی های ایران روزانه 35 تا 40 میلیون متر مکعب گاز نیاز دارند، اما گزارشها حاکی است که طی هفته گذشته تحویل گاز به پتروشیمی ها به 15 میلیون متر مکعب کاهش یافته است.

همچنین ایران تحویل گاز به نیروگاههای برقی را به روزانه 50 میلیون متر مکعب کاهش داده، در حالی که نیروگاهها حداقل به 135 میلیون متر مکعب گاز نیاز دارند. از طرفی ایران گاز برخی از کارخانه های تولید سیمان را نیز قطع کرده است.

تقاضا برای گاز مایع (ال ان جی) در کشور روزانه 17 تا 20 میلیون متر مکعب است.

بر اساس آمارهای رسمی وزارت نفت، مجموع مصرف گاز کشور در سوم فوریه به ٥٧٠ میلیون متر مکعب رسید که سهم بخش خانگی از این میزان بیش از ٤٩١ میلیون متر مکعب بود.

اظهارات مقامات ایران حاکی است که این کشور در فصول گرم سال گذشته، روزانه حدود 7 میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان تحویل گرفته، اما خبرگزاری مهر، ماه گذشته گزارش داد که این رقم هم اکنون به 22 میلیون متر مکعب رسیده است.

رضا عراقی و عبدالحسین ثمری مدیرعامل و معاون مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز ظرفیت فعلی پالایش گاز طبیعی با احتساب واردات از ترکمنستان را روزانه 600 میلیون مترمکعب در روز اعلام کرده اند. رقم اعلام شده، شامل بازیابی گاز ذخیره شده در تنها مخزن گازی فعال ایران (سراجه)، به میزان 7 میلیون متر مکعب در روز نیز می شود.

اما ایران متعهد به صادرات روزانه 30 میلیون متر مکعب گاز به ترکیه است که طی چند سال گذشته تاکنون تنها 25 میلیون متر مکعب توانسته تحویل همسایه غربی خود دهد.

با این حساب، (با چشم پوشی از سوآپ گاز آذربایجان و تهاتر گاز ایران با برق ارمنستان) ایران مجموعا روزانه 575 میلیون متر مکعب گاز برای تامین نیازهای کشور در اختیار دارد.

* بخش صنعتی و نیاز به تزریق گاز به میادین نفتی

با اوج گرفتن مصرف گاز خانگی، این کشور در خوشبینانه ترین حالت، تنها 84 میلیون متر مکعب گاز اضافی برای تحویل به بخشهای صنعتی دارد، در حالی که علاوه بر نیاز 175 میلیون متر مکعبی نیروگاهها و پتروشیمی ها به دریافت گاز، بخشهای دیگر صنعتی نیز روزانه نیاز به 65 میلیون متر مکعب گاز دارند.

از طرفی، بر اساس برنامه وزارت نفت، ایران نیاز به تزریق روزانه حداقل 200 میلیون متر مکعب گاز به میادین کهنه نفتی که 80 درصد از کل تولید نفت ایران را انجام می دهند دارد، در حالی که این رقم در فصول گرم سال به 90 میلیون متر مکعب هم نمی رسد و در فصول سرد سال، عملا ایران گاز چندانی برای تزریق به این میادین برای افزایش ضریب بازیافت نفت ندارد.

میادین کهنه نفتی ایران، بنا بر ارزیابی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، سالانه 8 تا 12 درصد از قدرت تولید خود را از دست می دهند.

ایران در نظر دارد با تکمیل فازهای باقی مانده میدان پارس جنوبی، تولید گاز ناخالص از این میدان را از 285 میلیون متر مکعب کنونی به 700 میلیون متر مکعب افزایش دهد، اما این پروسه در خوشبینانه تیرن حالت حداقل پنج سال طول خواهد کشید.

* قراردادهای صادرات گاز

در کنار کمبود گاز، ایران دو قرارداد صادرات گاز به عراق، یک قرارداد صادرات به پاکستان ، یک تفاهمنامه صادرات گاز به عمان دارد و بایستی بر اساس قرارداد 1996 سالانه 10 میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه صادر کند. در مجموع ایران بر اساس قراردادهای کنونی (منهای تفاهمنامه عمان)، عملا متعهد به صادرات روزانه حداقل 140 میلیون متر مکعب گاز به کشورهای همسایه در کوتاه مدت است.

علاوه بر هزینه چندین میلیارد دلاری زیرساختهای صادرات گاز به عراق و تکمیل خط لوله انتقال گاز تا مرز پاکستان، ایران نیاز فوری به افزایش چشمگیر تزریق گاز به میادین نفتی دارد.

رشد سالانه مصرف گاز ایران نیز حدود 7 درصد است.

اگرچه ظاهرا ایران در فصول گرم سال و افت مصرف خانگی دست بازتری برای صادرات گاز دارد، اما ایران حتی در بهار سال گذشته نیز 6 میلیارد لیتر سوخت مایع در نیروگاههای برقی استفاده کرده بود. کل سوخت مایع تحویل شده به نیروگاههای برقی در سال گذشته خورشیدی، حدود 23 میلیارد و 257 میلیون لیتر بود که این رقم در سال جاری انتظار می رود بالغ بر 29 میلیارد لیتر شود که ارزش آن بالغ بر 22 میلیارد دلار است.

در صورت اقدام ایران برای عملیاتی کردن تعهدات خود برای صادرات گاز، علاوه بر اینکه احتمالا امنیت انرژی کشور در فصول سرد سال بصورت جدی با خطر مواجه شود، توان تزریق گاز بیشتر به میادین نفتی، همچنین برنامه ریزی برای تامین گاز بخش صنعتی نیز با مشکل مواجه خواهد شد.

با مقایسه قیمتهای جهانی نفت و گاز، سهم بالای 80 درصدی نفت در سبد صادراتی، همچنین افت سالانه چشمگیر تولید نفت کشور، بهترین گزینه برای ایران در میان مدت، افزایش هر چه بیشتر تزریق گاز به میادین کهنه نفتی است.

ایران با افزایش تولید گاز مایع (ال ان جی) می تواند مصرف بنزین را کاهش دهد و سالانه میلیاردها دلار صرفه جویی داشته باشد.

بر اساس گزارش سازمان محیط زیست ایران، خسارت سالانه آلودگی هوای کشور که عمده دلیل آن مصرف سوخت مایع در نیروگاهها و اتومبیل ها است، سالانه 8 میلیارد دلار برآورد می شود.

شاید ایران در صورت برنامه ریزی و جذب سرمایه ها و تکنولوژی خارجی و رفع کامل تحریمها، از سال 2025 بتواند به یک بازیگر مهم و مطمئن در بازار گاز جهان وارد شود، اما قبل از آن چشم اندازی برای این موضوع وجود ندارد.